Khi một người bất ngờ gục ngã, bị tai nạn hay lên cơn đau tim ngoài cộng đồng, điều đầu tiên cần làm không phải là đưa ngay vào viện mà là gọi cấp cứu ngoại viện. Vậy cấp cứu ngoại viện là gì, hoạt động ra sao và khi nào cần gọi? Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ và chủ động hơn trong những tình huống không ai mong muốn.
Cấp cứu ngoại viện là gì?
Cấp cứu ngoại viện là hình thức cấp cứu y tế được thực hiện bên ngoài các cơ sở y tế, tại nhà riêng, nơi công cộng, hoặc hiện trường tai nạn. Mục tiêu chính là can thiệp nhanh chóng để ổn định tình trạng người bệnh trước khi chuyển vào bệnh viện.
Thông thường, cấp cứu ngoại viện do các đội cấp cứu lưu động phụ trách, bao gồm bác sĩ, điều dưỡng và kỹ thuật viên y tế. Họ sẽ đến hiện trường bằng xe cấp cứu chuyên dụng, mang theo đầy đủ thiết bị hỗ trợ như máy sốc tim, bình oxy, thuốc cấp cứu, dụng cụ cố định chấn thương…
Cấp cứu ngoại viện là mắt xích đầu tiên trong hệ thống cấp cứu khẩn cấp, đặc biệt quan trọng khi sự sống của bệnh nhân được tính bằng từng phút, từng giây.
Vai trò của cấp cứu ngoại viện trong chăm sóc y tế
Giảm thời gian vàng trong cấp cứu
Thời gian vàng (golden hour) là khoảng 60 phút đầu tiên sau khi xảy ra tình trạng nguy cấp như đột quỵ, nhồi máu cơ tim, đa chấn thương nặng. Nếu can thiệp đúng cách trong thời điểm này, khả năng sống sót và hồi phục của bệnh nhân sẽ cao hơn đáng kể.
Cấp cứu ngoại viện giúp tận dụng thời gian vàng bằng cách tiếp cận nhanh chóng, thực hiện sơ cứu và xử lý kịp thời tại hiện trường.
Ổn định tình trạng trước khi chuyển viện
Việc di chuyển người bệnh đến bệnh viện mà không có sơ cứu ban đầu có thể gây nguy hiểm nghiêm trọng, nhất là trong các trường hợp chấn thương cột sống, ngừng tim, suy hô hấp.
Đội cấp cứu ngoại viện có thể thực hiện các thao tác như:
- Hồi sinh tim phổi (CPR)
- Truyền dịch
- Cố định gãy xương
- Hỗ trợ hô hấp bằng bình oxy hoặc máy bóp bóng
Nhờ đó, bệnh nhân được chuyển viện trong tình trạng ổn định hơn, giúp bác sĩ nội viện điều trị hiệu quả hơn.
Hỗ trợ cấp cứu tại nhà và nơi công cộng
Không phải ai cũng có thể tự đến bệnh viện, đặc biệt là người già yếu, trẻ nhỏ, sản phụ hoặc người đang trong tình trạng bất tỉnh. Cấp cứu ngoại viện cung cấp dịch vụ y tế tại nhà, giúp những đối tượng này được tiếp cận điều trị kịp thời và an toàn.
Khi nào nên gọi cấp cứu ngoại viện?
Không phải tình trạng khẩn cấp nào cũng dễ nhận biết. Dưới đây là một số dấu hiệu phổ biến cho thấy bạn nên gọi cấp cứu ngoại viện ngay lập tức:
- Mất ý thức đột ngột
- Đau ngực dữ dội, khó thở, nghi ngờ nhồi máu cơ tim
- Méo miệng, yếu liệt tay chân, nói ngọng – dấu hiệu đột quỵ
- Tai nạn giao thông gây chấn thương nặng, chảy máu nhiều, gãy xương hở
- Co giật kéo dài, đặc biệt là ở trẻ em
- Dị ứng nặng, sốc phản vệ, sưng môi, khó thở
- Ngộ độc do thực phẩm, thuốc, hóa chất
- Bỏng nặng diện rộng
- Sản phụ có dấu hiệu chuyển dạ bất thường
Lưu ý: Nếu nghi ngờ chấn thương cột sống, sọ não hoặc bệnh nhân ngưng thở – ngưng tim, không nên tự ý di chuyển. Hãy giữ nguyên hiện trường và gọi cấp cứu ngoại viện để được hỗ trợ đúng cách.
Các hình thức cấp cứu ngoại viện hiện nay
Cấp cứu bằng xe chuyên dụng
Xe cấp cứu được trang bị đầy đủ các thiết bị y tế cần thiết, từ monitor theo dõi sinh hiệu, bình oxy, máy sốc tim đến thuốc cấp cứu, nẹp cố định… Trên xe luôn có đội ngũ y tế chuyên trách để xử lý tình huống khẩn cấp ngay trên đường đi.
Đây là hình thức phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay trong cấp cứu ngoại viện.
Gọi tổng đài cấp cứu 115
Người dân có thể gọi trực tiếp tổng đài 115 để yêu cầu hỗ trợ. Nhân viên trực tổng đài sẽ hướng dẫn sơ bộ các thao tác sơ cứu trong lúc chờ đội cấp cứu đến, đồng thời điều phối xe cứu thương gần nhất tới địa điểm xảy ra sự cố.
Dịch vụ cấp cứu tư nhân
Một số bệnh viện tư hoặc trung tâm y tế có cung cấp dịch vụ cấp cứu ngoại viện riêng, hoạt động 24/7. Ưu điểm là thời gian đáp ứng nhanh, có thể chọn loại hình cấp cứu theo yêu cầu (chuyển viện, cấp cứu tại nhà, chăm sóc bệnh nặng…).
Chi phí của dịch vụ này thường cao hơn cấp cứu công lập, nhưng phù hợp với những trường hợp cần phản ứng nhanh và dịch vụ chất lượng cao.
Quy trình cấp cứu ngoại viện
Quy trình cấp cứu ngoại viện thường gồm 3 bước chính:
1. Tiếp nhận cuộc gọi khẩn cấp
Người gọi cung cấp thông tin cơ bản gồm:
- Địa điểm xảy ra sự cố
- Tình trạng bệnh nhân (tỉnh hay bất tỉnh, còn thở không, có chấn thương gì…)
- Thông tin liên hệ
Tổng đài viên sẽ phân loại tình huống theo mức độ khẩn cấp và hướng dẫn sơ cứu ban đầu nếu cần.
2. Điều phối phương tiện và nhân lực
Tùy vào mức độ nghiêm trọng, tổng đài sẽ điều xe cấp cứu gần nhất đến hiện trường, đồng thời chuẩn bị sẵn lực lượng tiếp nhận tại bệnh viện.
Một số trường hợp cần bác sĩ đi cùng để xử lý chuyên sâu như sốc phản vệ, suy hô hấp, ngừng tim…
3. Sơ cứu tại hiện trường và chuyển viện
Sau khi đến nơi, nhân viên y tế sẽ:
- Đánh giá tình trạng bệnh nhân
- Sơ cứu và ổn định tình trạng: hồi sinh tim phổi, cố định gãy xương, truyền dịch…
- Vận chuyển bệnh nhân đến bệnh viện phù hợp
Việc chọn bệnh viện sẽ tùy vào vị trí, tình trạng bệnh và khả năng chuyên môn của cơ sở y tế gần đó.
Những khó khăn trong triển khai cấp cứu ngoại viện
Dù vai trò quan trọng, hệ thống cấp cứu ngoại viện tại Việt Nam vẫn gặp một số thách thức:
- Số lượng xe cấp cứu và nhân lực y tế chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực tế
- Ùn tắc giao thông khiến xe cấp cứu khó tiếp cận nhanh
- Người dân thiếu kiến thức sơ cấp cứu, dễ xử lý sai cách
- Một số trường hợp gọi cấp cứu không chính đáng, gây lãng phí nguồn lực
Việc nâng cao nhận thức cộng đồng, đào tạo kỹ năng sơ cứu cơ bản và đầu tư hạ tầng y tế là những giải pháp cần thiết để cải thiện hiệu quả cấp cứu ngoại viện.
Kỹ năng sơ cứu cơ bản nên biết khi chờ cấp cứu
Trong thời gian chờ đội cấp cứu đến, người hỗ trợ nên biết một số kỹ năng cơ bản sau:
- Gọi 115 càng sớm càng tốt
- Đảm bảo an toàn cho bản thân và bệnh nhân (tránh nguy hiểm tại hiện trường)
- Nếu bệnh nhân ngưng thở, ngưng tim: tiến hành ép tim ngoài lồng ngực (nếu biết)
- Nếu bị chảy máu nhiều: dùng khăn sạch ép chặt vết thương để cầm máu
- Không cố bế hoặc dựng người bị tai nạn dậy nếu nghi ngờ chấn thương cột sống
Cấp cứu ngoại viện là tuyến phòng thủ đầu tiên giúp bảo vệ tính mạng người bệnh trong những tình huống khẩn cấp. Nhờ khả năng tiếp cận hiện trường nhanh, xử lý đúng cách và vận chuyển kịp thời, cấp cứu ngoại viện đã và đang góp phần quan trọng vào việc giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng nghiêm trọng. Hiểu đúng về cấp cứu ngoại viện, biết cách gọi và hỗ trợ kịp thời không chỉ giúp cứu người mà còn thể hiện ý thức cộng đồng trong chăm sóc sức khỏe.
