Một trong những công cụ đánh giá quan trọng, được áp dụng rộng rãi trước khi chuyển dạ, chính là chỉ số Bishop. Vậy, chỉ số Bishop là gì và nó có ý nghĩa như thế nào trong thực hành sản khoa hiện đại? Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn chuyên sâu và toàn diện về công cụ đánh giá này, giúp các sản phụ và gia đình có thêm kiến thức để chuẩn bị cho quá trình sinh nở.
Chỉ số Bishop là gì?
Chỉ số Bishop, hay còn gọi là thang điểm Bishop (Bishop Score), là một hệ thống tính điểm được phát triển bởi Bác sĩ Edward Bishop vào năm 1964. Đây là một phương pháp chuẩn hóa, khách quan được sử dụng trong sản khoa để đánh giá mức độ “chín muồi” của cổ tử cung ở thai phụ sắp đến ngày sinh.
Sự “chín muồi” của cổ tử cung là một quá trình sinh lý tự nhiên, bao gồm các thay đổi về cấu trúc và hình thái như mềm ra, ngắn lại (xóa), mở rộng và di chuyển ra trước. Quá trình này là yếu tố tiên quyết cho thấy cổ tử cung đã sẵn sàng cho cuộc chuyển dạ hay chưa. Dựa trên việc thăm khám lâm sàng, bác sĩ sẽ cho điểm từng yếu tố của cổ tử cung để đưa ra một con số tổng, từ đó tiên lượng khả năng chuyển dạ tự nhiên, tỷ lệ thành công khi khởi phát chuyển dạ và đưa ra quyết định can thiệp y tế phù hợp.
Cách tính điểm và các thành phần của chỉ số Bishop
Chỉ số Bishop được xác định dựa trên 5 yếu tố lâm sàng được đánh giá qua thăm khám âm đạo. Mỗi yếu tố sẽ được cho điểm từ 0 đến 2 hoặc 3. Tổng điểm tối đa của thang điểm Bishop cổ điển là 13.
Bảng tính điểm chỉ số Bishop chi tiết:
Phân tích chi tiết từng thành phần
- Độ mở cổ tử cung (Cervical Dilation): Đây là yếu tố quan trọng nhất, chỉ sự giãn rộng của lỗ cổ tử cung, được đo bằng đơn vị centimet (cm). Cổ tử cung cần mở đủ 10cm để em bé có thể chào đời qua ngả âm đạo.
- Độ xóa cổ tử cung (Cervical Effacement): Đây là hiện tượng cổ tử cung mỏng đi và ngắn lại. Ban đầu, cổ tử cung có độ dài khoảng 3-4 cm. Khi độ xóa đạt 100%, cổ tử cung sẽ mỏng như một tờ giấy, hòa vào đoạn dưới của tử cung.
- Độ lọt của ngôi thai (Fetal Station): Yếu tố này mô tả vị trí của phần thai (thường là đầu) so với gai hông của mẹ (một mốc xương trong khung chậu). Vị trí 0 tương ứng với phần thai ở ngang mức gai hông. Các số âm (-3, -2, -1) chỉ ra phần thai còn ở cao, và các số dương (+1, +2, +3) cho thấy phần thai đã xuống thấp trong khung chậu.
- Mật độ cổ tử cung (Cervical Consistency): Đánh giá cảm nhận của bác sĩ khi chạm vào cổ tử cung. Một cổ tử cung “chưa chín muồi” sẽ có cảm giác chắc, cứng như chạm vào chóp mũi. Khi quá trình chín muồi diễn ra, cổ tử cung sẽ mềm dần, giống như cảm giác chạm vào môi.
- Vị trí cổ tử cung (Cervical Position): Ở giai đoạn đầu, cổ tử cung thường hướng về phía sau (hướng về phía xương cùng của mẹ). Khi sắp chuyển dạ, nó sẽ dần di chuyển ra vị trí trung gian và sau đó là hướng về phía trước (hướng về phía xương mu), thuận lợi cho quá trình sinh.
Chỉ số Bishop cải tiến
Trong một số trường hợp, các bác sĩ có thể sử dụng thang điểm Bishop cải tiến. Thang điểm này có thể cộng thêm hoặc trừ điểm dựa trên các yếu tố phụ như:
- Cộng 1 điểm: Nếu sản phụ có tiền sử sinh thường qua ngả âm đạo (con rạ) hoặc có bệnh lý tiền sản giật.
- Trừ 1 điểm: Nếu đây là lần mang thai đầu tiên (con so), thai quá ngày dự sinh hoặc có tình trạng ối vỡ non.
Ý nghĩa của chỉ số Bishop trong thực hành sản khoa
Chỉ số Bishop không chỉ là một con số. Đằng sau nó là những thông tin quý giá giúp các bác sĩ và sản phụ đưa ra những quyết định quan trọng trong giai đoạn cuối của thai kỳ.
Tiên lượng khả năng chuyển dạ tự nhiên
Một chỉ số Bishop cao là một dấu hiệu đáng mừng, cho thấy cổ tử cung đã “chín muồi” và sẵn sàng cho cuộc chuyển dạ.
- Điểm Bishop ≥ 8: Cho thấy khả năng rất cao sản phụ sẽ chuyển dạ tự nhiên thành công. Tỷ lệ khởi phát chuyển dạ thành công ở nhóm này tương đương với nhóm chuyển dạ tự nhiên.
- Điểm Bishop từ 5 – 7: Kết quả không chắc chắn. Cổ tử cung đã có sự chuẩn bị nhưng có thể cần thêm thời gian hoặc một số can thiệp hỗ trợ.
- Điểm Bishop ≤ 4: Được xem là cổ tử cung “không thuận lợi”. Khả năng chuyển dạ tự nhiên trong thời gian gần là thấp. Nếu có chỉ định chấm dứt thai kỳ, sản phụ ở nhóm này thường cần các biện pháp làm chín muồi cổ tử cung trước khi khởi phát chuyển dạ.
Vai trò quyết định trong khởi phát chuyển dạ
Khởi phát chuyển dạ là việc sử dụng các biện pháp y tế (thuốc hoặc thủ thuật) để kích thích các cơn co tử cung nhằm mục đích sinh ngả âm đạo khi có lý do y khoa cần chấm dứt thai kỳ (ví dụ: thai quá ngày, tiền sản giật, tiểu đường thai kỳ,…).
Chỉ số Bishop là yếu tố then chốt để quyết định phương pháp khởi phát chuyển dạ:
- Khi chỉ số Bishop thuận lợi (thường ≥ 6-8): Cổ tử cung đã sẵn sàng. Bác sĩ có thể chỉ cần truyền Oxytocin để gây cơn co tử cung và/hoặc bấm ối.
- Khi chỉ số Bishop không thuận lợi (thường < 5-6): Việc chỉ dùng Oxytocin đơn thuần có nguy cơ thất bại cao, có thể dẫn đến cuộc chuyển dạ kéo dài và tăng tỷ lệ mổ lấy thai. Trong trường hợp này, các bác sĩ sẽ ưu tiên thực hiện các biện pháp “làm chín muồi cổ tử cung” trước.
Các phương pháp cải thiện chỉ số Bishop (làm chín muồi cổ tử cung)
Khi chỉ số Bishop thấp nhưng có chỉ định y khoa cần sinh sớm, các bác sĩ có thể áp dụng một số phương pháp sau để thúc đẩy quá trình chín muồi của cổ tử cung:
Phương pháp cơ học:
- Lóc ối: Bác sĩ dùng ngón tay đưa qua lỗ trong cổ tử cung và tách màng ối ra khỏi thành tử cung. Thủ thuật này giúp giải phóng Prostaglandin tự nhiên, một chất có tác dụng làm mềm và mở cổ tử cung.
- Đặt ống thông Foley (Foley catheter): Một ống thông nhỏ có bóng ở đầu được đặt vào kênh cổ tử cung. Bóng sau đó được bơm căng bằng nước muối sinh lý, tạo áp lực cơ học giúp cổ tử cung giãn nở.
Phương pháp dược lý:
- Sử dụng Prostaglandin: Các loại thuốc chứa Prostaglandin (như Misoprostol, Dinoprostone) có thể được dùng dưới dạng viên đặt âm đạo, gel bôi hoặc viên uống để làm mềm và xóa mở cổ tử cung.
Hạn chế và những điều cần lưu ý về chỉ số Bishop
Mặc dù là một công cụ hữu ích, chỉ số Bishop vẫn có một số hạn chế nhất định:
- Tính chủ quan: Việc đánh giá các yếu tố như mật độ, vị trí cổ tử cung phụ thuộc vào kinh nghiệm và cảm nhận của người thăm khám, do đó có thể có sự khác biệt nhỏ giữa các lần khám hoặc giữa các bác sĩ.
- Không phải là yếu tố tiên quyết duy nhất: Một chỉ số Bishop thấp không có nghĩa là sản phụ không thể sinh thường. Một số sản phụ có chỉ số Bishop rất thấp nhưng có thể tiến vào chuyển dạ rất nhanh chóng và ngược lại.
- Hạn chế trong một số trường hợp đặc biệt: Chỉ số này có thể không chính xác ở những sản phụ có bất thường ở cổ tử cung (sau phẫu thuật khoét chóp), nhau tiền đạo trung tâm, hoặc một số tình huống cấp cứu khác.
Chỉ số Bishop là một công cụ đánh giá lâm sàng, đóng vai trò nền tảng trong việc tiên lượng và quản lý quá trình sinh nở trong sản khoa. Việc hiểu rõ chỉ số Bishop là gì và ý nghĩa của nó giúp các bác sĩ đưa ra những chiến lược can thiệp phù hợp, từ việc theo dõi chờ chuyển dạ tự nhiên đến việc quyết định các phương pháp làm chín muồi cổ tử cung và khởi phát chuyển dạ. Đối với các sản phụ, việc được thông báo và giải thích về chỉ số này sẽ giúp giảm bớt lo lắng, tăng cường sự hợp tác với nhân viên y tế, góp phần mang lại một cuộc vượt cạn an toàn và khỏe mạnh cho cả mẹ và bé.
