Đau bụng ở trẻ em là một trong những tình trạng phổ biến hiện nay. Có bé chỉ đau âm ỉ rồi tự hết, nhưng cũng có trường hợp đau dữ dội, nôn ói, sốt cao, tiềm ẩn nhiều bệnh lý nguy hiểm như lồng ruột, viêm ruột thừa, tắc ruột… cần được thăm khám và điều trị kịp thời.
Đau bụng ở trẻ em là gì?
Đau bụng ở trẻ em là tình trạng trẻ cảm thấy đau, khó chịu ở vùng bụng – có thể khu trú một điểm hoặc lan tỏa khắp bụng. Cơn đau có thể nhẹ, thoáng qua do rối loạn tiêu hóa thông thường, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của bệnh lý nguy hiểm như viêm ruột thừa, lồng ruột, tắc ruột, nhiễm trùng đường tiêu hóa, nhiễm trùng tiết niệu…
Ở trẻ em, đau bụng thường xuất phát từ:
-
Cơ quan tiêu hóa: dạ dày, ruột non, ruột già, gan, túi mật, tụy…
-
Cơ quan tiết niệu: thận, niệu quản, bàng quang…
-
Cơ quan sinh dục (nhất là trẻ lớn, tuổi dậy thì).
-
Đôi khi là đau “quy chiếu” từ các cơ quan khác (ví dụ: viêm phổi, viêm họng nhưng trẻ lại kêu đau bụng).
Điểm khó là: trẻ nhỏ thường không biết mô tả chính xác cơn đau, chỉ quấy khóc, ôm bụng, bỏ ăn… nên cha mẹ rất dễ chủ quan hoặc nhầm lẫn.
Nguyên nhân gây đau bụng ở trẻ
Đau bụng ở trẻ có rất nhiều nguyên nhân. Có thể chia thành nhóm lành tính – thường gặp và nhóm nguy hiểm – cần xử trí sớm.
Nguyên nhân thường gặp, ít nguy hiểm
Các nguyên nhân này chiếm đa số, nhưng nếu kéo dài, đau nhiều hoặc kèm dấu hiệu bất thường vẫn cần đưa trẻ đi khám.
Rối loạn tiêu hóa / khó tiêu
-
Ăn quá nhiều, ăn nhanh, nuốt nhiều hơi.
-
Ăn nhiều đồ chiên rán, dầu mỡ, nước ngọt có gas.
-
Ăn đồ lạ, thức ăn đường phố không đảm bảo vệ sinh.
-
Thay đổi chế độ ăn đột ngột (ví dụ: đổi sữa, cho ăn dặm quá nhanh).
Táo bón
-
Trẻ nhiều ngày không đi tiêu, đi tiêu khó, phân cứng, phải rặn mạnh.
-
Táo bón ở trẻ gây đau bụng âm ỉ, căng chướng bụng, quấy khóc, ăn kém.
Tiêu chảy nhiễm khuẩn hoặc do virus
-
Thường do ăn uống nhiễm khuẩn, virus (Rotavirus…), vệ sinh kém.
-
Đau bụng quặn từng cơn, đi tiêu lỏng nhiều lần, có thể kèm sốt, nôn.
Nhiễm giun, ký sinh trùng
-
Đau bụng âm ỉ, từng cơn, hay đau vùng quanh rốn.
-
Có thể sụt cân, ăn kém, thiếu máu, ngứa hậu môn (nhất là về đêm).
Đầy hơi, chướng bụng ở trẻ sơ sinh – trẻ nhỏ
-
Hay gặp ở trẻ sơ sinh, trẻ vài tháng tuổi.
-
Do nuốt nhiều hơi khi bú, hệ tiêu hóa chưa hoàn chỉnh.
Đau bụng chức năng (do stress, lo âu)
-
Thường gặp ở trẻ tuổi đi học.
-
Cơn đau hay xuất hiện vào buổi sáng trước giờ đi học, trước khi kiểm tra, thi cử…
-
Không kèm theo nôn, sốt, tiêu chảy; khám không thấy tổn thương thực thể.
Nguyên nhân nguy hiểm, cần lưu ý
Đây là nhóm cần đi khám ngay hoặc cấp cứu vì có thể đe dọa sức khỏe, thậm chí tính mạng nếu trì hoãn.
Tắc ruột
-
Bụng trướng, đau quặn, nôn nhiều, bí trung đại tiện.
-
Có thể do bẩm sinh, dính ruột sau mổ, lồng ruột, thoát vị nghẹt…
Viêm dạ dày – tá tràng cấp, loét dạ dày tá tràng
-
Đau vùng thượng vị (trên rốn), đau âm ỉ hoặc dữ dội.
-
Kèm nôn, buồn nôn, ợ chua, ăn vào đau hơn.
-
Trẻ lớn có thể kêu “đau vùng trên rốn”.
Viêm ruột thừa
-
Thường đau quanh rốn, sau đó chuyển xuống hố chậu phải.
-
Đau tăng dần, trẻ nằm co, không dám cử động mạnh.
-
Kèm sốt, nôn, buồn nôn, biếng ăn.
-
Nếu không phát hiện sớm có thể vỡ ruột thừa, viêm phúc mạc rất nguy hiểm.
Lồng ruột (hay gặp ở trẻ 3 tháng – 2 tuổi)
-
Đau bụng từng cơn dữ dội, trẻ khóc thét, co chân lên bụng, sau cơn lại tạm yên.
-
Nôn, có thể nôn nhiều.
-
Đi tiêu phân lẫn nhầy máu (phân “mứt nho”).
-
Đây là cấp cứu ngoại khoa, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay.
Nhiễm trùng đường tiết niệu
-
Đau bụng dưới, đau vùng hông lưng.
-
Trẻ đi tiểu rát, buốt, tiểu lắt nhắt, nước tiểu đục, có mùi hôi.
-
Có thể kèm sốt.
Thoát vị bẹn nghẹt
-
Xuất hiện khối phồng vùng bẹn hoặc bìu, đau, không ấn xẹp được.
-
Trẻ quấy khóc, nôn, bụng trướng.
-
Cần cấp cứu để tránh hoại tử ruột.
Nguyên nhân phụ khoa (ở trẻ gái tuổi dậy thì)
-
Đau bụng dưới liên quan kỳ kinh, u nang buồng trứng xoắn, bệnh lý tử cung – phần phụ…
-
Cần khám chuyên khoa sản – phụ khoa khi nghi ngờ.
Biểu hiện đau bụng ở trẻ em
Tùy độ tuổi, trẻ sẽ biểu hiện khác nhau. Cha mẹ cần quan sát kỹ:
Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ (dưới 2 tuổi)
Trẻ không biết nói “con đau”, nên chỉ thể hiện bằng hành vi:
-
Quấy khóc, khó dỗ, đặc biệt là khi sờ vào bụng.
-
Khóc thét từng cơn, co chân lên bụng (gợi ý lồng ruột, đau quặn).
-
Bỏ bú, bú kém, trẻ nôn trớ nhiều.
-
Bụng trướng, cứng, sờ vào thấy trẻ phản kháng.
-
Đi tiêu bất thường: táo bón nhiều ngày, tiêu chảy, phân có nhầy máu.
Ở trẻ lớn hơn
Trẻ có thể mô tả cơn đau rõ hơn:
-
Vị trí đau: quanh rốn, vùng trên rốn, hố chậu phải, bụng dưới…
-
Tính chất đau: đau âm ỉ, đau quặn từng cơn, đau nhói.
-
Cơn đau liên quan bữa ăn, đi tiêu, hoạt động.
-
Kèm theo:
-
Buồn nôn, nôn.
-
Sốt, rét run.
-
Tiêu chảy hoặc táo bón.
-
Tiểu buốt, tiểu rát, tiểu ra máu.
-
Sụt cân, ăn kém kéo dài.
-
Các dấu hiệu toàn thân kèm theo
Những biểu hiện đi kèm cơn đau bụng rất quan trọng để đánh giá mức độ nặng:
-
Sốt cao (trên 38,5–39°C).
-
Trẻ lừ đừ, mệt nhiều, ít phản ứng, bỏ bú/ăn uống hoàn toàn.
-
Nôn liên tục, nôn ra dịch xanh, vàng.
-
Bụng trướng, căng cứng, sờ rất đau.
-
Môi khô, mắt trũng, tiểu ít – dấu hiệu mất nước.
Nếu xuất hiện các dấu hiệu này, cần đưa trẻ đi khám sớm, không chờ “tự khỏi”.
Đau bụng ở trẻ khi nào cần gặp bác sĩ?
Không phải cơn đau bụng nào cũng cần vào viện ngay, nhưng tuyệt đối không chủ quan khi thấy các dấu hiệu sau:
Cấp cứu ngay nếu:
-
Đau bụng dữ dội, trẻ khóc thét, co chân lên bụng, người vã mồ hôi.
-
Bụng trướng nhanh, chạm vào là đau, trẻ không cho sờ bụng.
-
Nôn liên tục, nôn ra dịch xanh, vàng, có mùi hôi.
-
Đi tiêu phân có máu tươi, phân lẫn nhầy máu, hoặc không trung – không đại tiện.
-
Sốt cao > 38,5–39°C kèm đau bụng, mệt lả.
-
Trẻ lừ đừ, khó đánh thức, vật vã hoặc li bì bất thường.
-
Đau khu trú hố chậu phải, đau tăng dần – nghi viêm ruột thừa.
-
Khối phồng vùng bẹn/bìu đau, không ấn xẹp.
Đây là những tình huống có thể liên quan đến lồng ruột, tắc ruột, viêm ruột thừa, thoát vị nghẹt… cần cấp cứu.
Khám sớm trong 24 giờ nếu:
-
Đau bụng kéo dài nhiều giờ mà không giảm.
-
Đau bụng kèm nôn, tiêu chảy nhiều lần.
-
Đau tái đi tái lại, đặc biệt ở cùng một vị trí.
-
Trẻ đau bụng kèm tiểu buốt, tiểu rát, sốt – nghi nhiễm trùng tiểu.
-
Đau bụng kèm sụt cân, ăn kém, da xanh, mệt mỏi kéo dài.
Nên đưa đi khám định kỳ nếu:
-
Trẻ hay than đau bụng vào buổi sáng, trước khi đi học.
-
Đau bụng kéo dài nhiều tuần nhưng khám nhiều nơi không tìm thấy tổn thương – có thể là đau bụng chức năng, cần bác sĩ đánh giá thêm yếu tố tâm lý, stress.
Điều trị đau bụng ở trẻ em
Điều trị đau bụng ở trẻ phụ thuộc nguyên nhân cụ thể. Cha mẹ tuyệt đối không nên tự ý cho trẻ uống thuốc giảm đau, kháng viêm, kháng sinh khi chưa có chỉ định của bác sĩ, vì có thể che lấp triệu chứng, làm khó chẩn đoán và trì hoãn xử trí.
Có thể chia thành 2 nhóm: cải thiện tại nhà (trường hợp nhẹ) và điều trị y tế (khi có bệnh lý rõ ràng).
Cải thiện tại nhà (với trường hợp nhẹ, không có dấu hiệu nguy hiểm)
Chỉ nên áp dụng cho những trường hợp:
-
Đau bụng mức độ nhẹ đến vừa.
-
Trẻ vẫn tỉnh táo, chơi được, ăn uống được ít nhiều.
-
Không có dấu hiệu cấp cứu đã liệt kê ở trên.
1. Cho trẻ nghỉ ngơi
-
Cho trẻ nằm tư thế thoải mái, có thể co nhẹ chân về phía bụng.
-
Hạn chế cho trẻ chạy nhảy, vận động mạnh trong lúc đang đau.
2. Theo dõi vị trí, mức độ cơn đau
-
Hỏi trẻ (nếu trẻ lớn) đau ở đâu, đau thế nào.
-
Ghi nhận xem cơn đau có tăng lên sau ăn, sau khi đi tiêu, hay về đêm.
3. Chế độ ăn uống
-
Cho trẻ ăn nhẹ, dễ tiêu: cháo loãng, súp, cơm mềm, rau củ nấu chín kỹ.
-
Tránh: đồ chiên rán nhiều dầu mỡ, thức ăn nhanh, nước ngọt có gas, đồ cay.
-
Cho trẻ uống đủ nước, có thể uống dung dịch oresol nếu tiêu chảy nhẹ (pha đúng hướng dẫn).
-
Không ép trẻ ăn quá nhiều trong lúc đang đau.
4. Hỗ trợ giảm đầy hơi, khó tiêu
-
Có thể xoa bụng nhẹ nhàng theo chiều kim đồng hồ, quanh rốn.
-
Ủ ấm vừa phải vùng bụng bằng khăn ấm (không chườm nóng quá).
-
Với trẻ sơ sinh – trẻ nhỏ, có thể bế vác, vỗ lưng nhẹ giúp trẻ ợ hơi.
5. Theo dõi phân và nước tiểu
-
Ghi nhận số lần đi tiêu, tính chất phân (lỏng, nhầy, có máu…).
-
Theo dõi trẻ có tiểu được không, tiểu có buốt, nước tiểu có mùi lạ/đậm màu không.
Nếu sau 6–12 giờ chăm sóc tại nhà, cơn đau không giảm hoặc xuất hiện thêm dấu hiệu bất thường (sốt, nôn nhiều, tiêu chảy nặng…), cần đưa trẻ đi khám.
Điều trị y tế
Khi đưa trẻ đến bệnh viện, bác sĩ sẽ:
1. Khai thác bệnh sử và khám lâm sàng
-
Hỏi thời gian xuất hiện cơn đau, vị trí, tính chất, các triệu chứng kèm theo.
-
Khám bụng: ấn đau, co cứng, trướng bụng, có khối bất thường…
2. Chỉ định xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh (khi cần)
-
Xét nghiệm máu, nước tiểu.
-
Siêu âm bụng để phát hiện lồng ruột, viêm ruột thừa, u nang, dịch ổ bụng…
-
X-quang bụng, CT scan (nếu nghi ngờ tắc ruột, thủng tạng rỗng…).
3. Điều trị theo nguyên nhân
Một số hướng điều trị thường gặp:
-
Rối loạn tiêu hóa, viêm dạ dày – ruột nhẹ: dùng thuốc giảm đau bụng nhẹ, men vi sinh, điều chỉnh chế độ ăn.
-
Tiêu chảy cấp: bù nước – điện giải (oresol, truyền dịch nếu mất nước nhiều), thuốc điều trị theo nguyên nhân (nhiễm khuẩn, nhiễm virus), theo dõi sát.
-
Táo bón: điều chỉnh ăn uống, tăng chất xơ, nước; nếu cần có thể dùng thuốc làm mềm phân, thụt tháo theo chỉ định bác sĩ.
-
Nhiễm giun: dùng thuốc tẩy giun đúng liều, đúng thời điểm, lặp lại định kỳ.
-
Nhiễm trùng đường tiết niệu: dùng kháng sinh theo kháng sinh đồ, kết hợp uống nhiều nước, theo dõi sát.
-
Viêm ruột thừa, lồng ruột, tắc ruột, thoát vị nghẹt…: thường phải can thiệp ngoại khoa (mổ, tháo lồng bằng hơi/thuốc cản quang…), càng sớm càng tốt.
Mục tiêu là giảm triệu chứng, xử lý nguyên nhân và ngăn ngừa biến chứng.
Phòng ngừa đau bụng ở trẻ
Không thể tránh 100% mọi cơn đau bụng, nhưng cha mẹ hoàn toàn có thể giảm nguy cơ cho con bằng những thói quen rất đời thường:
Ăn chín, uống sôi
-
Nói không với đồ ăn sống, tái, chưa đảm bảo vệ sinh.
-
Không để trẻ ăn thực phẩm để quá lâu ngoài tủ lạnh.
Chế độ ăn cân bằng
-
Đủ nhóm chất: tinh bột, đạm, chất béo lành mạnh, vitamin, khoáng chất.
-
Tăng cường rau xanh, trái cây để hạn chế táo bón.
-
Hạn chế đồ chiên rán, thức ăn nhanh, nước ngọt có gas, kẹo bánh nhiều đường.
Uống đủ nước
-
Tập cho trẻ thói quen uống nước trong ngày, không đợi đến khi khát.
-
Tránh lạm dụng nước ngọt thay nước lọc.
Tẩy giun định kỳ
-
Thực hiện theo khuyến cáo (thường 6 tháng – 1 năm/lần), đặc biệt với trẻ trên 2 tuổi.
-
Cả gia đình nên tẩy giun đồng loạt để tránh lây nhiễm chéo.
Giữ vệ sinh cá nhân
-
Rửa tay với xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi chơi ngoài trời.
-
Cắt móng tay gọn gàng, không cho trẻ mút tay, ngậm đồ chơi bẩn.
Vận động đều đặn
-
Khuyến khích trẻ chơi thể thao, chạy nhảy phù hợp, giúp tiêu hóa tốt, giảm táo bón.
-
Hạn chế cho trẻ ngồi lâu xem tivi, chơi game.
Giảm stress, áp lực học tập
-
Đối thoại thường xuyên với trẻ, tạo cảm giác an toàn, được chia sẻ.
-
Không tạo áp lực thành tích, thi cử quá mức.
Đau bụng ở trẻ em là triệu chứng rất thường gặp nhưng tuyệt đối không nên xem nhẹ. ha mẹ cần trang bị kiến thức để nhận biết sớm dấu hiệu bất thường, phân biệt khi nào có thể theo dõi tại nhà và khi nào phải đưa trẻ đi khám ngay.
Có thể bạn quan tâm:
