Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh là tình trạng khá phổ biến do hệ tiêu hóa còn non nớt và dễ bị tác động bởi nhiều yếu tố khác nhau. Mặc dù hầu hết các trường hợp không quá nghiêm trọng, nhưng nếu không được nhận biết và chăm sóc đúng cách, trẻ có thể gặp phải những ảnh hưởng lâu dài về sức khỏe và sự phát triển.
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh là gì?
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh là tình trạng hoạt động của hệ tiêu hóa bị rối loạn do cơ vòng và nhu động ruột co bóp không ổn định. Sự bất thường này khiến quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng gặp khó khăn, dẫn đến các biểu hiện như nôn trớ, đau bụng, tiêu chảy, táo bón, bú kém hoặc chậm tăng cân.
Ở trẻ sơ sinh, hệ tiêu hóa còn rất non nớt nên tình trạng này xảy ra khá phổ biến. Nếu không được phát hiện và xử lý sớm, rối loạn tiêu hóa có thể làm giảm khả năng hấp thu, gây thiếu dưỡng chất, từ đó ảnh hưởng đến tốc độ phát triển thể chất lẫn trí tuệ của trẻ trong những giai đoạn đầu đời.
Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh
Hệ tiêu hóa của trẻ còn non nớt
Trong những tháng đầu đời, các cơ quan tiêu hóa của trẻ vẫn đang hoàn thiện, dạ dày nhỏ, khả năng co giãn kém, gan chưa phát triển đầy đủ và hoạt động phối hợp của các cơ bụng – cơ đáy chậu – cơ hậu môn chưa thật sự nhịp nhàng. Vì vậy, dù chỉ tiêu thụ sữa, trẻ vẫn dễ bị đầy bụng, khó tiêu hoặc nôn trớ do hệ tiêu hóa chưa sẵn sàng xử lý lượng dinh dưỡng này một cách tối ưu.
Sử dụng sữa công thức không phù hợp
Trẻ không được bú mẹ hoàn toàn và phải dùng sữa công thức thường gặp khó khăn hơn trong quá trình tiêu hóa. Nguyên nhân là hệ vi sinh đường ruột còn thiếu lợi khuẩn, trong khi sữa công thức lại khó tiêu hơn sữa mẹ. Bên cạnh đó, việc chọn loại sữa không phù hợp, pha sữa sai tỷ lệ hoặc đổi sữa liên tục đều có thể làm tăng gánh nặng cho dạ dày – ruột của trẻ, dẫn đến đau bụng, đầy hơi, táo bón hoặc tiêu chảy.
Nhiễm khuẩn hoặc rối loạn hệ vi sinh đường ruột
Trẻ sơ sinh có sức đề kháng yếu nên dễ bị vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng tấn công. Tình trạng nhiễm khuẩn thường xuất phát từ các thói quen chăm sóc chưa đúng cách như không vệ sinh tay trước khi bế trẻ, không khử trùng bình sữa, núm vú không được làm sạch, môi trường sống thiếu vệ sinh… Những tác nhân này làm mất cân bằng hệ vi sinh, từ đó gây rối loạn tiêu hóa kéo dài.
Chế độ ăn uống và chăm sóc của mẹ ảnh hưởng đến trẻ
Đối với trẻ bú mẹ hoàn toàn, chất lượng sữa phụ thuộc trực tiếp vào chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt của mẹ. Nếu mẹ ăn đồ cay nóng, thức ăn khó tiêu, sử dụng thuốc không phù hợp hoặc không giữ vệ sinh khi cho con bú thì nguy cơ trẻ gặp vấn đề tiêu hóa sẽ tăng lên đáng kể.
Dị ứng hoặc không dung nạp một số thành phần dinh dưỡng
Một số trẻ có thể bị dị ứng protein trong sữa bò hoặc không dung nạp lactose. Hai tình trạng này gây nên các triệu chứng tiêu hóa rõ rệt như nôn nhiều, tiêu chảy, đau bụng, đầy hơi hoặc đi phân sống. Đây là nguyên nhân không quá phổ biến nhưng cần được chú ý để xử lý kịp thời.
Bệnh lý tiềm ẩn trong hệ tiêu hóa
Dù ít gặp, nhưng một số bệnh lý bẩm sinh như tắc ruột, teo ruột non, phình đại tràng bẩm sinh, suy giáp… cũng có thể là nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa kéo dài ở trẻ sơ sinh. Những tình trạng này thường kèm theo các dấu hiệu bất thường như nôn dịch xanh, bụng căng cứng, tiêu chảy nặng hoặc trẻ không tăng cân.
Triệu chứng rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh
Nôn trớ
Nôn trớ là dấu hiệu phổ biến nhất khi trẻ bị rối loạn tiêu hóa. Trẻ có thể trớ một lượng sữa nhỏ trong lúc bú hoặc ngay sau khi bú xong. Nguyên nhân thường gặp là trào ngược dạ dày – thực quản sinh lý, cộng với các yếu tố như tư thế bú chưa đúng, trẻ bú quá nhiều, cữ bú quá sát nhau hoặc núm bình sữa không phù hợp.
Trường hợp trẻ nôn ra dịch màu bất thường (vàng, nâu, xanh rêu) kèm bụng chướng hoặc không đi phân su trong 48 giờ, đây có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng như tắc ruột hoặc phình đại tràng bẩm sinh. Lúc này, trẻ cần được đưa đi khám ngay để tránh biến chứng nguy hiểm.
Bú kém
Trẻ sơ sinh trung bình bú 8 – 12 lần mỗi ngày. Khi trẻ bú ít hơn rõ rệt so với bình thường hoặc không hứng thú với việc bú, đây được xem là bú kém. Tình trạng này có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe như viêm họng, nghẹt mũi, viêm tai, đau miệng, chất lượng sữa không tốt hoặc trẻ bú sai kỹ thuật.
Trẻ mắc các bệnh lý thần kinh trung ương, suy giáp hoặc đang sử dụng kháng sinh cũng có nguy cơ bú kém. Nếu kéo dài, trẻ dễ suy dinh dưỡng và chậm phát triển.
Táo bón
Táo bón xảy ra khi trẻ không bú đủ, sữa công thức pha quá đặc hoặc mẹ ăn nhiều chất béo – protein. Trẻ sinh non, suy giáp, nứt hậu môn hoặc mắc các bệnh lý tiêu hóa bẩm sinh cũng dễ bị táo bón.
Biểu hiện bao gồm đi ngoài ít hoặc không đi, phân cứng và nhỏ như phân dê, trẻ phải rặn đỏ mặt, dễ quấy khóc, biếng ăn và chậm lớn. Táo bón kéo dài gây nhiều khó chịu và ảnh hưởng đến tăng trưởng của trẻ.
Tiêu chảy
Trẻ sơ sinh đi ngoài nhiều lần trong ngày là bình thường, tuy nhiên khi mắc tiêu chảy, số lần đi ngoài tăng rõ rệt và phân trở nên lỏng, nhiều nước, thậm chí rò rỉ ra ngoài tã. Trẻ tiêu chảy kéo dài dễ mệt mỏi, bú kém, sốt, chướng bụng hoặc có thể đi ngoài ra máu.
Tiêu chảy thường xuất phát từ nhiễm khuẩn, ký sinh trùng do vệ sinh kém, dị ứng đạm sữa bò, không dung nạp lactose hoặc mẹ ăn phải thực phẩm gây nhuận tràng. Điều đáng lo ngại nhất là trẻ mất nước nhanh, có thể dẫn đến sốc và nguy hiểm tính mạng nếu không xử lý kịp thời.
Chậm tăng cân
Rối loạn tiêu hóa khiến khả năng hấp thu dinh dưỡng của trẻ bị giảm sút, từ đó trẻ tăng cân chậm hoặc thậm chí sụt cân. Đi kèm theo đó có thể là dấu hiệu mệt mỏi, khô môi, lõm thóp hoặc mất nước.
Nguyên nhân thường liên quan đến việc bú không đủ, sữa không phù hợp, trẻ bú sai cách hoặc mắc các bệnh lý bẩm sinh như trào ngược dạ dày, bệnh tim, rối loạn nội tiết, thiếu máu, hội chứng kém hấp thu,…
Đau bụng, đầy hơi
Đau bụng là triệu chứng thường gặp khi trẻ nuốt phải nhiều không khí khi bú, bị đầy hơi hoặc mắc các bệnh như táo bón, lồng ruột hay thoát vị bẹn. Trẻ đau bụng thường quấy khóc, gập chân lên bụng, mặt đỏ hoặc tái, tay nắm chặt, đôi khi kèm chướng bụng. Các cơn đau có thể xuất hiện đột ngột và kéo dài từ vài phút đến vài giờ khiến trẻ khó chịu và ngủ kém.
Cách chăm sóc trẻ sơ sinh bị rối loạn tiêu hóa
Chăm sóc trẻ bị nôn trớ
Để hạn chế nôn trớ, bố mẹ cần chú ý tư thế bú đúng. Khi cho bú, đầu và thân trẻ nên nằm trên một đường thẳng, phần đầu hơi cao và hướng về phía bầu ngực mẹ. Mẹ chạm nhẹ núm vú vào môi trẻ để kích thích trẻ mở rộng miệng và ngậm sâu đúng cách.
Sau khi bú xong, nên bế trẻ thẳng và vỗ ợ hơi nhẹ nhàng. Khi đặt trẻ xuống, hãy cho trẻ nằm đầu cao khoảng 30 độ để tránh trào ngược và giảm nguy cơ nôn trớ.
Chăm sóc trẻ bị đau bụng
Massage bụng theo vòng tròn quanh rốn theo chiều kim đồng hồ sẽ giúp đẩy hơi trong ruột và giảm đau bụng cho trẻ. Mẹ cũng có thể đặt trẻ nằm sấp trên đùi, xoa nhẹ lưng để bé cảm thấy dễ chịu hơn.
Khi cho bú, nên chia nhỏ lượng sữa và tránh cho trẻ bú quá nhiều trong một lần. Nếu dùng bình sữa, hãy để trẻ ở tư thế ngồi nghiêng nhẹ và chọn bình có van chống sặc để hạn chế việc nuốt khí.
Chăm sóc trẻ bú kém
Để cải thiện bú kém, mẹ cần đảm bảo chế độ dinh dưỡng khoa học, đủ 4 nhóm chất và hạn chế thức ăn nhiều dầu mỡ, thực phẩm có mùi nồng hoặc đồ chế biến sẵn. Khi cho trẻ bú, nên chia nhỏ cữ bú trong ngày, không để trẻ quá đói hoặc bú quá no.
Nếu trẻ dùng sữa công thức, bố mẹ cần chọn loại phù hợp với khẩu vị và hệ tiêu hóa của trẻ. Bình sữa cũng phải có chất liệu an toàn, núm vú vừa kích thước để trẻ bú dễ dàng.
Chăm sóc trẻ bị táo bón
Trẻ bị táo bón thường do thiếu nước hoặc bú chưa đủ. Mẹ nên tăng cữ bú trong ngày để bổ sung nước cho trẻ một cách tự nhiên. Nếu trẻ bú mẹ hoàn toàn, chế độ ăn của mẹ cần giàu chất xơ, vitamin và khoáng chất.
Với trẻ dùng sữa công thức, hãy chọn loại sữa dễ tiêu hóa và pha đúng liều lượng theo hướng dẫn. Điều này giúp làm mềm phân và giảm tình trạng rặn khó ở trẻ.
Chăm sóc trẻ bị tiêu chảy
Với trẻ sơ sinh bị tiêu chảy, ưu tiên hàng đầu là bù nước và điện giải đúng cách. Mẹ vẫn nên cho trẻ bú thường xuyên, tăng số lần bú nếu trẻ bú mẹ hoàn toàn. Trẻ bú sữa công thức cần được pha đúng tỷ lệ và đảm bảo vệ sinh dụng cụ pha sữa.
Ngoài ra, trẻ cần được nghỉ ngơi nhiều hơn, ở trong không gian thoáng, yên tĩnh. Nếu tình trạng kéo dài hoặc trẻ có dấu hiệu mất nước, sốt cao, đi ngoài ra máu, bố mẹ nên cho trẻ đi khám sớm.
Chăm sóc trẻ chậm tăng cân
Cha mẹ nên theo dõi cân nặng mỗi tháng và quan sát lượng sữa bú, số lần đi tiểu và tình trạng phân của trẻ. Nếu phát hiện trẻ tăng cân chậm, cần kiểm tra lại tư thế bú, thời gian bú và chất lượng sữa.
Trong nhiều trường hợp, bác sĩ sẽ đề nghị thay đổi loại sữa hoặc điều chỉnh chế độ ăn của mẹ. Nếu nghi ngờ trẻ mắc bệnh lý tiêu hóa hoặc nội tiết, trẻ cần được thăm khám sớm để tìm đúng nguyên nhân.
Làm thế nào để phòng ngừa rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh?
Tiêm phòng đầy đủ và chăm sóc sức khỏe từ khi mang thai
Một thai kỳ khỏe mạnh giúp trẻ có nền tảng sức đề kháng tốt. Mẹ bầu nên tiêm phòng đầy đủ theo khuyến cáo; giữ lối sống lành mạnh, tránh khói thuốc, rượu, hóa chất độc hại; bổ sung dinh dưỡng đầy đủ để hỗ trợ sự phát triển hệ miễn dịch và tiêu hóa của thai nhi.
Đảm bảo môi trường sống sạch và an toàn
Một không gian sạch sẽ có vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa nhiễm khuẩn đường ruột. Vì vậy nên khử trùng bình sữa, núm vú, đồ chơi thường xuyên; rửa tay bằng xà phòng trước khi pha sữa hoặc bế trẻ. Giữ nhà cửa thoáng mát, hạn chế khói thuốc lá và bụi bẩn.
Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu
Sữa mẹ chứa lợi khuẩn, enzyme tiêu hóa và kháng thể giúp bảo vệ đường ruột còn non nớt của trẻ. Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn 6 tháng đầu giúp giảm nguy cơ tiêu chảy, táo bón, đầy hơi; tăng cường hệ miễn dịch đường ruột. Nếu không thể cho trẻ bú mẹ, bố mẹ nên chọn loại sữa công thức có thành phần gần giống sữa mẹ và phù hợp với độ tuổi, nhu cầu của trẻ.
Cho trẻ bú đúng cách
Tư thế bú đúng và lượng sữa vừa phải giúp hạn chế nôn trớ, đầy hơi và nuốt nhiều khí. Bố mẹ nên đặt trẻ bú với đầu cao hơn thân; không để trẻ bú quá no hoặc bú quá nhanh; vỗ ợ hơi sau khi trẻ bú xong.
Không tự ý dùng thuốc hoặc áp dụng mẹo dân gian
Trẻ sơ sinh có hệ tiêu hóa rất nhạy cảm, việc dùng thuốc không đúng chỉ định có thể gây hại cho gan, thận và ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột. Do đó, tuyệt đối không cho trẻ dùng thuốc khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ và không áp dụng các mẹo dân gian chưa được kiểm chứng.
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh phản ánh rằng hệ tiêu hóa của trẻ đang gặp vấn đề và cần được theo dõi cẩn thận. Nếu trẻ xuất hiện các triệu chứng bất thường, bố mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để được bác sĩ thăm khám và hướng dẫn cụ thể. Việc can thiệp đúng lúc và đúng cách sẽ giúp trẻ an toàn hơn và sớm hồi phục sức khỏe.
THAM KHẢO THÊM:
