Đột quỵ là tình trạng cấp cứu y tế nguy hiểm, có thể cướp đi tính mạng hoặc để lại di chứng nặng nề chỉ trong vài phút nếu không được xử trí kịp thời. Trong nhiều trường hợp, người bệnh lên cơn đột quỵ ngay tại nhà, khi chưa thể tiếp cận nhân viên y tế. Vì vậy, việc nhận biết sớm dấu hiệu và thực hiện sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách đóng vai trò vô cùng quan trọng, giúp kéo dài “thời gian vàng”, giảm nguy cơ tử vong và hạn chế di chứng về sau.
Đột quỵ là gì? Mức độ nguy hiểm
Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, là tình trạng não bộ bị gián đoạn hoặc suy giảm nghiêm trọng nguồn máu cung cấp, khiến các tế bào não bị thiếu oxy và dưỡng chất. Nếu không được can thiệp kịp thời, tế bào não sẽ nhanh chóng bị tổn thương hoặc chết đi, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng vận động, ngôn ngữ và nhận thức của người bệnh.
Đột quỵ được chia thành hai loại chính:
- Đột quỵ thiếu máu não: Xảy ra khi mạch máu não bị tắc nghẽn do cục máu đông, chiếm đa số các trường hợp.
- Đột quỵ xuất huyết não: Xảy ra khi mạch máu não bị vỡ, gây chảy máu trong não, thường nguy hiểm và diễn tiến nhanh.
Những đối tượng có nguy cơ bị đột quỵ gồm:
- Người cao tuổi
- Người bị tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, bệnh tim mạch
- Người hút thuốc lá, uống nhiều rượu bia
- Người thừa cân, béo phì, ít vận động
- Người thường xuyên căng thẳng, stress
- Người từng bị đột quỵ hoặc có tiền sử gia đình mắc đột quỵ
Hiện nay, đột quỵ đang có xu hướng gia tăng và trẻ hóa, trở thành một trong những nguyên nhân gây tử vong và tàn phế hàng đầu trên thế giới cũng như tại Việt Nam. Không chỉ người cao tuổi, nhiều trường hợp người trẻ dưới 45 tuổi cũng có thể bị đột quỵ do lối sống ít vận động, căng thẳng kéo dài, hút thuốc lá, rối loạn chuyển hóa hoặc bệnh lý tim mạch tiềm ẩn. Đáng lo ngại, phần lớn các ca đột quỵ xảy ra ngay tại nhà, khi người bệnh và người thân chưa có đủ kiến thức để xử trí ban đầu đúng cách, dẫn đến bỏ lỡ “thời gian vàng” cấp cứu.
Theo đó, đột quỵ được đánh giá là một tình trạng cấp cứu y tế khẩn cấp, có nguy cơ tử vong rất cao nếu không được cấp cứu kịp thời. Ngay cả khi qua khỏi cơn nguy kịch, người bệnh vẫn có thể phải đối mặt với nhiều di chứng nặng nề như liệt nửa người, mất khả năng nói, suy giảm trí nhớ, rối loạn nhận thức hoặc mất khả năng tự chăm sóc bản thân.
Trong xử trí đột quỵ, “thời gian vàng” đóng vai trò quyết định. Mỗi phút trôi qua có thể khiến hàng triệu tế bào não bị tổn thương không hồi phục. Vì vậy, việc nhận biết sớm dấu hiệu đột quỵ và sơ cứu đúng cách tại nhà trước khi đưa người bệnh đến cơ sở y tế sẽ giúp tăng cơ hội sống sót và giảm thiểu tối đa các di chứng về sau.
Dấu hiệu nhận biết đột quỵ cần sơ cứu kịp thời
Nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ là yếu tố then chốt giúp người bệnh được sơ cứu và cấp cứu kịp thời, từ đó tăng khả năng sống sót và giảm nguy cơ để lại di chứng nặng nề. Trong thực tế, các triệu chứng đột quỵ thường xuất hiện đột ngột và tiến triển rất nhanh, vì vậy người thân cần đặc biệt cảnh giác.
Dấu hiệu đột quỵ điển hình (quy tắc FAST)
Quy tắc FAST là cách đơn giản và hiệu quả nhất để nhận biết đột quỵ sớm:
- Méo miệng (Face): Khi yêu cầu người bệnh cười hoặc nói chuyện, miệng bị lệch sang một bên, mặt méo, sụp mí không cân xứng.
- Yếu hoặc liệt tay chân một bên (Arms): Người bệnh không thể nhấc một tay hoặc một chân, cảm giác tê bì, yếu rõ rệt ở nửa người.
- Nói ngọng, khó nói, không hiểu lời nói (Speech): Nói lắp, nói không rõ chữ, nói sai từ hoặc không hiểu người khác đang nói gì.
- Thời gian xuất hiện đột ngột (Time): Các triệu chứng xảy ra bất ngờ, không báo trước và có thể nặng lên rất nhanh.
Chỉ cần xuất hiện một trong các dấu hiệu trên cũng phải nghĩ đến đột quỵ và gọi cấp cứu ngay lập tức.
Các dấu hiệu cảnh báo khác
Ngoài quy tắc FAST, đột quỵ còn có thể biểu hiện qua một số triệu chứng khác, bao gồm:
- Đau đầu dữ dội bất thường, đau như “búa bổ”, đặc biệt khi chưa từng gặp trước đó
- Chóng mặt, mất thăng bằng, đi đứng loạng choạng, dễ té ngã
- Mờ mắt hoặc mất thị lực tạm thời ở một hoặc hai mắt
- Rối loạn ý thức, lơ mơ, ngủ gà, thậm chí hôn mê
Những dấu hiệu này thường bị nhầm lẫn với mệt mỏi thông thường hoặc tiền đình, khiến nhiều người chủ quan và chậm trễ trong xử trí.
Lưu ý: Đột quỵ có thể biểu hiện khác nhau ở mỗi người, và không phải trường hợp nào cũng xuất hiện đầy đủ tất cả các triệu chứng cùng lúc. Có người chỉ bị méo miệng hoặc nói ngọng nhẹ, trong khi người khác lại đột ngột yếu liệt tay chân, rối loạn ý thức. Chính vì vậy, chỉ cần nhận thấy một dấu hiệu bất thường nghi ngờ đột quỵ, người bệnh cần được sơ cứu và đưa đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt.
Hướng dẫn chi tiết sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách
Sơ cứu đúng cách trong những phút đầu khi xảy ra đột quỵ có vai trò vô cùng quan trọng, giúp duy trì sự sống, hạn chế tổn thương não và kéo dài “thời gian vàng” trước khi người bệnh được can thiệp y tế chuyên sâu. Bạn cần:
Giữ bình tĩnh và gọi cấp cứu ngay
Khi nghi ngờ người thân bị đột quỵ, việc đầu tiên và quan trọng nhất là giữ bình tĩnh và gọi cấp cứu ngay lập tức.
- Gọi 115 hoặc số cấp cứu y tế tại địa phương để được hỗ trợ kịp thời
- Trình bày rõ tình trạng nghi ngờ đột quỵ và các triệu chứng đang gặp phải
- Không chờ triệu chứng tự hết, vì mỗi phút trôi qua có thể làm tăng mức độ tổn thương não
Lưu ý: Không tự ý chở người bệnh đi xa nếu chưa có hướng dẫn từ nhân viên y tế, trừ trường hợp bắt buộc.
Đặt người bệnh ở tư thế an toàn
Trong lúc chờ cấp cứu đến, cần nhanh chóng đặt người bệnh ở tư thế an toàn để tránh biến chứng nguy hiểm:
- Đặt người bệnh nằm nghiêng, đầu quay sang một bên để phòng ngừa sặc đờm dãi hoặc chất nôn
- Nếu người bệnh còn tỉnh, có thể kê đầu hơi cao bằng khăn hoặc gối mềm
- Tránh để người bệnh nằm ngửa hoàn toàn, đặc biệt khi có dấu hiệu nôn ói hoặc rối loạn ý thức
Tiến hành sơ cứu đột quỵ trong lúc chờ cấp cứu
Trong quá trình sơ cứu, cần chú ý hỗ trợ hô hấp và theo dõi sát tình trạng người bệnh:
- Nới lỏng quần áo, cổ áo, thắt lưng để giúp người bệnh dễ thở
- Giữ đường thở thông thoáng, lau sạch đờm dãi nếu có
- Theo dõi nhịp thở, ý thức, khả năng đáp ứng của người bệnh
- Nếu người bệnh ngừng thở hoặc mất ý thức hoàn toàn, cần báo ngay cho tổng đài cấp cứu để được hướng dẫn xử trí tiếp theo
Ghi nhớ thông tin quan trọng
Việc ghi nhớ và cung cấp đầy đủ thông tin sẽ giúp bác sĩ đưa ra hướng điều trị chính xác hơn:
- Thời điểm khởi phát triệu chứng đột quỵ (giờ, phút càng chính xác càng tốt)
- Các triệu chứng ban đầu và diễn tiến sau đó
- Tiền sử bệnh lý: cao huyết áp, tim mạch, tiểu đường, rối loạn mỡ máu…
- Thuốc người bệnh đang sử dụng (nếu biết)
Những điều TUYỆT ĐỐI KHÔNG làm khi sơ cứu đột quỵ
Bên cạnh việc sơ cứu đúng cách, tránh những sai lầm phổ biến trong lúc xử trí ban đầu cũng là điều vô cùng quan trọng. Nhiều thói quen tưởng chừng “giúp người bệnh đỡ hơn” nhưng thực tế lại có thể làm tình trạng đột quỵ nặng thêm, thậm chí đe dọa tính mạng. Bạn tuyệt đối:
Không cho ăn uống hoặc dùng thuốc
Khi người bệnh đang lên cơn đột quỵ:
- Tuyệt đối không cho ăn, uống nước, sữa hoặc bất kỳ loại thuốc nào
- Lúc này, phản xạ nuốt của người bệnh có thể bị rối loạn
- Việc ăn uống dễ gây sặc, tắc đường thở, viêm phổi hít, rất nguy hiểm
Ngay cả khi người bệnh còn tỉnh táo, cũng không nên cho uống nước hay dùng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
Không áp dụng mẹo dân gian
Nhiều người vẫn truyền tai nhau các cách xử trí dân gian khi bị đột quỵ, tuy nhiên đây là những sai lầm nghiêm trọng:
- Cạo gió: Không có tác dụng cải thiện tuần hoàn não, còn có thể làm chậm trễ cấp cứu
- Chích máu đầu ngón tay, ngón chân: Không giúp “xả máu độc” như quan niệm dân gian
- Xoa dầu, bấm huyệt: Có thể làm mất thời gian vàng và gây kích thích không cần thiết
Những phương pháp này không có cơ sở khoa học và có thể khiến người bệnh bỏ lỡ thời điểm điều trị hiệu quả nhất.
Không để người bệnh tự vận động
Trong cơn đột quỵ, việc vận động có thể làm tình trạng tổn thương não trầm trọng hơn. Do đó, bạn nên chú ý:
- Không dìu người bệnh đi lại, đứng dậy hoặc ngồi dậy đột ngột
- Không lắc, lay mạnh để gọi người bệnh tỉnh lại
- Tránh làm người bệnh hoảng loạn, kích thích
Việc tốt nhất cần làm là giữ người bệnh nằm yên ở tư thế an toàn, theo dõi sát và chờ nhân viên y tế đến xử trí.
Sau khi sơ cứu – cần làm gì tiếp theo?
Sau khi đã thực hiện các bước sơ cứu ban đầu, người nhà cần nhanh chóng phối hợp với nhân viên y tế để đảm bảo người bệnh được điều trị kịp thời và đúng hướng, tránh bỏ lỡ “thời gian vàng” trong cấp cứu đột quỵ.
Chuẩn bị thông tin cho nhân viên y tế
Việc cung cấp đầy đủ và chính xác thông tin sẽ giúp bác sĩ đánh giá nhanh tình trạng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp:
- Thời gian phát bệnh: Thời điểm bắt đầu xuất hiện các triệu chứng đầu tiên (giờ, phút càng chính xác càng tốt)
- Diễn tiến triệu chứng: xuất hiện đột ngột hay tăng dần
- Tiền sử bệnh lý: cao huyết áp, tiểu đường, tim mạch, rối loạn mỡ máu, từng bị đột quỵ trước đó
- Các loại thuốc người bệnh đang sử dụng hằng ngày (nếu biết)
Đưa người bệnh đến bệnh viện có chuyên khoa đột quỵ
- Ưu tiên đưa người bệnh đến bệnh viện có đơn vị cấp cứu hoặc chuyên khoa điều trị đột quỵ
- Nếu đã gọi cấp cứu, nên chờ xe cứu thương để người bệnh được hỗ trợ y tế trong suốt quá trình di chuyển
- Trường hợp bắt buộc phải tự di chuyển, cần đi nhanh nhưng an toàn, giữ người bệnh nằm yên, đầu nghiêng sang một bên
Việc đến đúng cơ sở y tế chuyên sâu giúp tăng khả năng được can thiệp kịp thời và giảm tối đa nguy cơ tử vong cũng như di chứng về sau.
Cách phòng ngừa đột quỵ hiệu quả tại nhà
Việc duy trì lối sống lành mạnh và kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ sẽ giúp giảm đáng kể khả năng xảy ra đột quỵ.
Kiểm soát huyết áp, mỡ máu, đường huyết
Kiểm soát tốt huyết áp, mỡ máu và đường huyết là yếu tố quan trọng hàng đầu trong phòng ngừa đột quỵ. Người có huyết áp cao, tiểu đường hoặc rối loạn mỡ máu cần theo dõi chỉ số sức khỏe thường xuyên, tuân thủ điều trị và dùng thuốc đúng theo chỉ định của bác sĩ để giảm nguy cơ hình thành cục máu đông và tổn thương mạch máu não.
Chế độ ăn uống lành mạnh
Duy trì chế độ ăn uống khoa học giúp bảo vệ hệ tim mạch và giảm nguy cơ đột quỵ. Nên ăn nhạt, hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán và thức ăn chế biến sẵn; đồng thời tăng cường rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt để cung cấp đầy đủ dưỡng chất cho cơ thể.
Tập thể dục đều đặn
Vận động thể chất thường xuyên giúp cải thiện tuần hoàn máu, kiểm soát cân nặng và ổn định huyết áp. Mỗi ngày nên dành khoảng 30 phút cho các hoạt động nhẹ nhàng như đi bộ, đạp xe, yoga hoặc dưỡng sinh, lựa chọn hình thức tập luyện phù hợp với thể trạng và độ tuổi.
Không hút thuốc, hạn chế rượu bia
Hút thuốc lá và lạm dụng rượu bia là những yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ. Việc bỏ thuốc lá, hạn chế sử dụng đồ uống có cồn sẽ giúp giảm xơ vữa động mạch, cải thiện chức năng tim mạch và bảo vệ sức khỏe não bộ lâu dài.
Khám sức khỏe định kỳ
Khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch hay rối loạn mỡ máu. Từ đó, bác sĩ sẽ tư vấn và can thiệp kịp thời, góp phần phòng ngừa đột quỵ hiệu quả ngay từ giai đoạn sớm.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Đột quỵ có thể xảy ra ở người trẻ không?
→ Có. Hiện nay đột quỵ đang có xu hướng trẻ hóa, đặc biệt ở người có lối sống không lành mạnh hoặc mắc bệnh nền.
Đột quỵ xảy ra vào thời điểm nào trong ngày nhiều nhất?
→ Đột quỵ có thể xảy ra bất cứ lúc nào, nhưng thường gặp vào sáng sớm hoặc khi cơ thể thay đổi đột ngột về huyết áp.
Sơ cứu đột quỵ tại nhà có chữa khỏi được không?
→ Không. Sơ cứu chỉ giúp kéo dài thời gian vàng và giảm biến chứng, không thể thay thế điều trị y tế chuyên sâu.
Sau một lần đột quỵ, nguy cơ tái phát có cao không?
→ Có. Người từng bị đột quỵ có nguy cơ tái phát cao nếu không kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ và thay đổi lối sống.
Đột quỵ là tình trạng cấp cứu nguy hiểm, có thể xảy ra bất ngờ và để lại hậu quả nặng nề nếu không được xử trí kịp thời. Việc nhận biết sớm dấu hiệu, sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách và tránh những sai lầm thường gặp sẽ giúp kéo dài thời gian vàng, giảm nguy cơ tử vong và di chứng. Bên cạnh đó, chủ động phòng ngừa bằng lối sống lành mạnh và khám sức khỏe định kỳ chính là chìa khóa bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.
THAM KHẢO THÊM:
