Tiêu chảy ở trẻ em là một trong những vấn đề sức khỏe thường gặp, đặc biệt ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi. Tình trạng này có thể khiến trẻ mệt mỏi, mất nước và ảnh hưởng đến sự phát triển nếu không được xử lý kịp thời. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị tiêu chảy ở trẻ em sẽ giúp cha mẹ chăm sóc bé đúng cách, phòng tránh biến chứng nguy hiểm.
Tiêu chảy ở trẻ em là gì?
Tiêu chảy ở trẻ em là tình trạng trẻ đi ngoài nhiều hơn 3 lần mỗi ngày với phân lỏng hoặc chứa nhiều nước hơn bình thường. Ở giai đoạn sơ sinh và nhũ nhi, số lần đi tiêu của trẻ rất khác nhau, có trẻ đi 2 lần mỗi ngày, nhưng cũng có trẻ chỉ đi một lần mỗi vài ngày. Khi lớn hơn, đặc biệt từ 2 tuổi trở lên, trẻ thường đi tiêu ít nhất một lần mỗi ngày và phân mềm, đóng khuôn.
Tiêu chảy là phản ứng tự nhiên của cơ thể giúp loại bỏ vi khuẩn, virus hoặc độc tố ra ngoài. Thông thường, các đợt tiêu chảy ở trẻ kéo dài từ vài ngày đến một tuần và có thể kèm theo các triệu chứng như sốt, buồn nôn, nôn mửa, đau bụng hoặc phát ban.
Có hai dạng tiêu chảy thường gặp ở trẻ em:
- Tiêu chảy cấp tính: Kéo dài dưới 14 ngày, thường do nhiễm khuẩn hoặc siêu vi.
- Tiêu chảy mạn tính: Kéo dài trên 2 tuần, có thể do nhiễm ký sinh trùng, hội chứng ruột kích thích, dị ứng hoặc không dung nạp thức ăn.
Nguyên nhân gây tiêu chảy ở trẻ em
Tiêu chảy ở trẻ em có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu liên quan đến hệ tiêu hóa còn non yếu và khả năng miễn dịch chưa hoàn thiện của trẻ. Một số nguyên nhân phổ biến gồm:
- Nhiễm virus hoặc vi khuẩn: Đây là nguyên nhân thường gặp nhất, đặc biệt là do Rotavirus, E.coli, Salmonella hoặc Shigella. Trẻ dễ bị lây nhiễm khi tiếp xúc với thức ăn, nước uống hoặc đồ chơi bị bẩn.
- Thức ăn hoặc nước uống không đảm bảo vệ sinh: Thực phẩm ôi thiu, nước chưa đun sôi hoặc dụng cụ ăn uống không sạch có thể đưa vi khuẩn vào đường ruột, gây rối loạn tiêu hóa và tiêu chảy.
- Không dung nạp hoặc dị ứng với thức ăn: Một số trẻ không dung nạp lactose trong sữa bò hoặc dị ứng với protein sữa, dẫn đến tiêu chảy, đầy hơi và đau bụng sau khi ăn.
- Dùng kháng sinh kéo dài: Việc sử dụng kháng sinh có thể tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi trong đường ruột, làm mất cân bằng hệ vi sinh, khiến trẻ dễ bị tiêu chảy.
- Thay đổi chế độ ăn hoặc tập ăn dặm sớm: Khi chuyển từ sữa sang thức ăn đặc hoặc đổi loại sữa quá nhanh, hệ tiêu hóa của trẻ chưa kịp thích nghi, dễ dẫn đến rối loạn tiêu hóa và tiêu chảy.
- Nhiễm ký sinh trùng đường ruột: Trẻ nhỏ hay bò, ngậm đồ vật hoặc chơi dưới đất có thể bị nhiễm ký sinh trùng như Giardia lamblia hoặc Amip, gây tiêu chảy kéo dài.
Triệu chứng tiêu chảy ở trẻ em
Các dấu hiệu tiêu chảy ở trẻ em thường rất dễ nhận biết, tuy nhiên mức độ nặng nhẹ sẽ khác nhau tùy theo nguyên nhân và thể trạng của từng bé. Cha mẹ cần quan sát kỹ các biểu hiện sau để phát hiện và xử lý kịp thời:
- Đi ngoài nhiều lần trong ngày: Trẻ bị tiêu chảy thường đi ngoài từ 3 lần trở lên mỗi ngày, phân lỏng hoặc có nhiều nước. Một số trường hợp, phân có thể có bọt, chất nhầy hoặc mùi chua.
- Phân thay đổi bất thường: Phân có thể màu vàng lỏng, xanh, xám hoặc có lẫn máu tùy nguyên nhân gây bệnh. Nếu phân có máu hoặc chất nhầy, có thể là dấu hiệu nhiễm khuẩn đường ruột.
- Trẻ mệt mỏi, kém ăn, bỏ bú: Tiêu chảy khiến cơ thể mất nước và điện giải, làm trẻ uể oải, không muốn ăn hoặc bú. Trẻ có thể khóc nhiều, ngủ li bì hoặc cáu gắt.
- Dấu hiệu mất nước: Môi khô, mắt trũng, da khô nhăn. Ít tiểu hoặc không tiểu trong nhiều giờ. Khát nước nhiều. Fontanelle (thóp) bị lõm ở trẻ sơ sinh.
- Kèm theo các triệu chứng toàn thân khác: Trẻ có thể sốt, buồn nôn, nôn mửa, đau quặn bụng hoặc nổi ban nhẹ. Những biểu hiện này thường gặp khi trẻ bị nhiễm virus hoặc vi khuẩn gây tiêu chảy.
Biến chứng tiêu chảy ở trẻ em
Tiêu chảy ở trẻ em nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, trong đó mất nước là biến chứng phổ biến và nghiêm trọng nhất.
Mất nước – biến chứng thường gặp và nguy hiểm nhất
Khi trẻ đi ngoài nhiều, cơ thể sẽ mất một lượng lớn nước và điện giải, gây ra tình trạng mất nước nghiêm trọng. Nếu không được bù nước kịp thời, trẻ có thể bị co giật, rối loạn ý thức, tổn thương não và thậm chí tử vong.
Dấu hiệu mất nước ở trẻ bị tiêu chảy:
- Trẻ vật vã, kích thích hoặc li bì, khó đánh thức.
- Mắt trũng, môi khô, da nhăn.
- Trẻ khát nước nhiều, uống háo hức hoặc ngược lại – không uống được.
- Khi véo da, dấu vết trên da mất chậm (hơn 2 giây).
- Cân nặng giảm nhanh, phản ánh lượng nước mất trong cơ thể.
Suy dinh dưỡng và chậm phát triển
Trẻ bị tiêu chảy thường biếng ăn, hấp thu kém, khiến cơ thể thiếu dinh dưỡng, giảm cân nhanh. Nếu kéo dài, tình trạng này có thể dẫn đến suy dinh dưỡng, ảnh hưởng đến tăng trưởng và miễn dịch của trẻ.
Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?
Nếu trẻ có các dấu hiệu sau, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được xử trí kịp thời:
- Đi ngoài liên tục, hơn 2 lần mỗi giờ.
- Nôn ói nhiều, đau bụng dữ dội, sốt cao.
- Li bì, hôn mê, hoặc có dấu hiệu mất nước nặng.
Cách chẩn đoán tiêu chảy ở trẻ em
Để xác định nguyên nhân gây tiêu chảy và mức độ nghiêm trọng, bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng, hỏi bệnh chi tiết và chỉ định một số xét nghiệm cần thiết. Việc chẩn đoán đúng giúp lựa chọn hướng điều trị hiệu quả và an toàn cho trẻ.
Khám và hỏi bệnh lâm sàng
Bác sĩ sẽ:
- Hỏi về tần suất đi ngoài, đặc điểm phân (lỏng, có nhầy, có máu…), thời gian kéo dài của tiêu chảy.
- Khai thác chế độ ăn uống gần đây, loại thức ăn hoặc đồ uống trẻ vừa sử dụng.
- Đánh giá triệu chứng kèm theo như sốt, nôn, đau bụng, mất nước, mệt mỏi.
- Quan sát dấu hiệu mất nước như môi khô, mắt trũng, da nhăn, ít tiểu.
Các xét nghiệm thường được chỉ định
- Soi phân: Giúp phát hiện vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng (như amip, Giardia) gây tiêu chảy.
- Xét nghiệm điện giải đồ: Đánh giá mức độ mất nước và rối loạn điện giải (natri, kali, clo) – đặc biệt quan trọng với trẻ nhỏ.
- Xét nghiệm CTM và CRP: Được chỉ định khi nghi ngờ nhiễm khuẩn hoặc viêm nhiễm toàn thân, giúp phân biệt tiêu chảy do virus hay do vi khuẩn.
- Siêu âm bụng: Áp dụng cho những trường hợp trẻ đau bụng dữ dội, nôn ói nhiều hoặc đi ngoài ra máu, nhằm phát hiện bất thường ở ruột, dạ dày hay gan mật.
Các xét nghiệm hỗ trợ khác (nếu cần)
Tùy theo tình trạng lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định thêm:
- Xét nghiệm dung nạp lactose nếu nghi ngờ trẻ bị không dung nạp sữa.
- Xét nghiệm nuôi cấy phân để xác định chủng vi khuẩn cụ thể gây bệnh.
- Xét nghiệm chức năng gan, thận trong trường hợp tiêu chảy kéo dài hoặc có biến chứng.
Cách điều trị tiêu chảy ở trẻ em
Khi trẻ bị tiêu chảy, điều quan trọng nhất là ngăn ngừa mất nước, đồng thời hỗ trợ phục hồi hệ tiêu hóa và sức khỏe tổng thể. Cha mẹ cần chăm sóc trẻ đúng cách theo các hướng dẫn sau:
- Bù nước và điện giải cho trẻ: Đây là biện pháp quan trọng nhất trong điều trị tiêu chảy ở trẻ em. Cho trẻ uống dung dịch bù nước và điện giải (ORS) theo hướng dẫn của bác sĩ. Nếu không có ORS, có thể dùng nước cháo muối loãng hoặc nước đun sôi để nguội thay thế tạm thời. Tiếp tục cho trẻ bú mẹ thường xuyên để bổ sung nước và tăng sức đề kháng.Mẹo nhỏ, sau mỗi lần đi ngoài, nên cho trẻ uống thêm 50 – 100ml dung dịch bù nước để tránh mất điện giải.
- Chế độ ăn uống hợp lý khi trẻ bị tiêu chảy: Cho trẻ ăn thức ăn mềm, dễ tiêu như cháo, súp, cơm mềm, khoai tây nghiền, sữa chua, trái cây chín (chuối, táo…). Tránh thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ, đồ ngọt, nước ngọt có gas vì có thể khiến tình trạng tiêu chảy nặng hơn. Với trẻ bú mẹ, tiếp tục cho bú bình thường, không nên ngừng bú. Sau khi hết tiêu chảy, nên bổ sung dinh dưỡng từ từ, tránh ép trẻ ăn quá nhiều trong một bữa.
- Dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê thuốc chống tiêu chảy (chỉ khi cần thiết); thuốc chống nôn hoặc hạ sốt nếu trẻ có kèm triệu chứng nôn mửa hoặc sốt; men vi sinh (probiotic) để cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, giúp tiêu hóa tốt hơn,… Tuyệt đối không tự ý mua thuốc cầm tiêu chảy hoặc kháng sinh cho trẻ nếu chưa có chỉ định y khoa.
- Theo dõi và chăm sóc trẻ tại nhà: Theo dõi sát số lần đi ngoài, tình trạng phân và mức độ tỉnh táo của trẻ. Giữ vệ sinh tay, bình sữa, đồ chơi và vật dụng xung quanh trẻ. Nếu trẻ có dấu hiệu mất nước, sốt cao, nôn nhiều hoặc tiêu chảy kéo dài trên 3 ngày, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được kiểm tra và điều trị kịp thời.
Cách phòng ngừa tiêu chảy ở trẻ em
Phòng ngừa tiêu chảy là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe cho trẻ, giúp hạn chế nguy cơ mất nước và suy dinh dưỡng. Cha mẹ có thể thực hiện các biện pháp sau để giảm thiểu nguy cơ trẻ mắc bệnh:
Giữ vệ sinh ăn uống và sinh hoạt
- Cho trẻ ăn chín, uống sôi, không dùng thực phẩm ôi thiu, quá hạn.
- Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc sau khi chơi đùa ngoài trời.
- Dụng cụ ăn uống, bình sữa, muỗng, chén phải được rửa sạch và tiệt trùng thường xuyên.
- Hạn chế cho trẻ ăn hàng quán lề đường, thực phẩm không rõ nguồn gốc.
Tiêm phòng vắc-xin Rotavirus
Rotavirus là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp ở trẻ em. Tiêm vắc-xin Rotavirus đúng lịch giúp giảm nguy cơ mắc bệnh nặng, đặc biệt trong 2 năm đầu đời.
Duy trì chế độ dinh dưỡng lành mạnh
- Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu để tăng cường miễn dịch tự nhiên.
- Khi tập ăn dặm, bắt đầu từ thực phẩm mềm, dễ tiêu hóa.
- Bổ sung thực phẩm giàu kẽm, vitamin A, men vi sinh giúp tăng sức đề kháng và bảo vệ hệ tiêu hóa.
Đảm bảo nguồn nước sạch trong sinh hoạt
- Sử dụng nguồn nước uống và nước sinh hoạt hợp vệ sinh.
- Không để trẻ uống nước lã hoặc nước nhiễm bẩn.
- Đậy kín thức ăn, tránh ruồi muỗi, gián xâm nhập gây ô nhiễm.
Tập thói quen vệ sinh cá nhân cho trẻ
- Dạy trẻ rửa tay đúng cách trong ít nhất 20 giây bằng xà phòng.
- Giữ móng tay trẻ sạch, cắt gọn thường xuyên để tránh tích tụ vi khuẩn.
- Không để trẻ ngậm đồ chơi hoặc đưa tay bẩn vào miệng.
Tiêu chảy ở trẻ em là tình trạng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu cha mẹ nhận biết sớm và chăm sóc đúng cách. Việc bù nước, cho trẻ ăn uống hợp lý, giữ vệ sinh và tiêm phòng đầy đủ đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ nhanh hồi phục và tránh biến chứng. Sự quan tâm, theo dõi sát sao của cha mẹ chính là chìa khóa giúp bé luôn khỏe mạnh và phát triển toàn diện.
THAM KHẢO THÊM:
