Trong bối cảnh nhiều dịch bệnh quay trở lại, tiêm phòng vắc xin sởi – quai bị – rubella (MMR) là biện pháp hiệu quả và an toàn giúp bảo vệ trẻ trước ba căn bệnh truyền nhiễm có nguy cơ gây biến chứng nặng. Không chỉ giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh, vắc xin MMR còn góp phần hạn chế lây lan trong cộng đồng, đặc biệt quan trọng với phụ nữ chuẩn bị mang thai. Bài viết dưới đây sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về vắc xin MMR, lịch tiêm chuẩn, độ an toàn và những lưu ý cần nắm để bảo vệ con đúng thời điểm.
Vắc xin sởi – quai bị – rubella là gì? Thành phần và cơ chế bảo vệ
Vắc xin sởi – quai bị – rubella (hay còn gọi là vacxin MMR) là loại vắc xin sống, giảm độc lực, được sử dụng để phòng ngừa đồng thời ba bệnh truyền nhiễm nguy hiểm: sởi, quai bị và rubella.. Đây đều là bệnh do virus gây ra, có khả năng lây lan nhanh qua đường hô hấp và dễ để lại biến chứng nặng như viêm não, viêm phổi, vô sinh nam hoặc dị tật thai nhi nếu mẹ mắc rubella khi mang thai. Việc dùng 1 vắc xin phối hợp thay vì 3 mũi đơn lẻ giúp giảm số lần tiêm, tăng khả năng bảo vệ và dễ tuân thủ lịch tiêm hơn.
Thành phần của vắc xin MMR
- Kháng nguyên là virus sởi, quai bị và rubella sống đã được làm giảm độc lực (không gây bệnh, chỉ kích thích miễn dịch).
- Tái lập được tình huống “giống nhiễm tự nhiên” nhưng an toàn hơn.
- Ngoài ra còn có các tá dược và chất ổn định giúp duy trì hiệu lực vắc xin.
Cơ chế bảo vệ
Khi được đưa vào cơ thể, vắc xin MMR sẽ kích thích hệ miễn dịch tạo ra kháng thể đặc hiệu chống lại virus sởi, quai bị và rubella. Nhờ vậy, cơ thể được bảo vệ nếu sau này tiếp xúc với virus thật, giúp:
- Ngăn ngừa mắc bệnh
- Giảm mức độ nặng và biến chứng nguy hiểm nếu vẫn bị nhiễm
- Hạn chế lây lan trong cộng đồng
Nhờ hiệu quả cao và an toàn, vắc xin sởi – quai bị – Rubella là một trong những loại vắc xin được khuyến cáo tiêm chủng rộng rãi cho trẻ nhỏ và người trưởng thành chưa có miễn dịch.
Vì sao nên tiêm vắc xin sởi – quai bị – Rubella?
Ba bệnh sởi, quai bị và rubella đều là những căn bệnh truyền nhiễm lây rất nhanh qua đường hô hấp và có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ em và phụ nữ mang thai. Việc tiêm vắc xin MMR giúp cơ thể hình thành miễn dịch bền vững, do đó, đây được xem là biện pháp phòng bệnh chủ động và an toàn nhất hiện nay.
Hơn thế, ngoài việc bảo vệ cá nhân, việc tiêm phòng vắc xin sởi – quai bị – Rubella đúng lịch còn góp phần tạo miễn dịch cộng đồng, hạn chế bùng phát dịch.
Cụ thể các vắc xin MMR có công dụng phòng ngừa các bệnh lý như:
Sởi
Sởi thường khởi phát với triệu chứng sốt kèm ho, chảy mũi, mắt đỏ và phù nhẹ mí, sau đó xuất hiện phát ban lan khắp cơ thể. Nếu không kiểm soát tốt, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng như viêm tai giữa, viêm phổi, co giật do sốt cao, tổn thương thần kinh trung ương, thậm chí tử vong. Đối với phụ nữ mang thai — nhất là trong 3 tháng đầu — nếu mắc sởi có thể dẫn đến dị tật thai, sảy thai, sinh non hoặc thai chết lưu.
Quai bị
Người bị quai bị thường sốt, đau cơ, sưng đau vùng tuyến nước bọt trước tai, kèm theo nhức đầu, nổi hạch, khó ăn nhai và giảm vị giác. Bệnh có thể để lại biến chứng nặng như điếc, viêm màng não, viêm tinh hoàn ở nam hoặc viêm buồng trứng ở nữ — có nguy cơ ảnh hưởng khả năng sinh sản. Phụ nữ mang thai nhiễm quai bị có thể đối mặt với nguy cơ con bị dị tật, sinh non hoặc thai lưu.
Rubella (còn gọi là sởi Đức)
Rubella thường biểu hiện nhẹ với nổi ban toàn thân, đau khớp và sốt vừa hoặc nhẹ. Dù triệu chứng không rầm rộ, nhưng nếu mẹ nhiễm rubella trong thai kỳ — đặc biệt giai đoạn đầu — nguy cơ sảy thai, sinh non hoặc thai nhi mắc hội chứng rubella bẩm sinh rất cao, với hậu quả nặng nề như chậm phát triển, bất thường tim mạch, tổn thương mắt, xương, thần kinh…
Chỉ định và chống chỉ định tiêm vắc xin MMR
Việc tiêm vắc xin sởi – quai bị – Rubella không áp dụng cho tất cả mọi đối tượng, vì vậy trước khi tiêm bạn cần nắm rõ ai nên tiêm và ai cần tránh hoặc trì hoãn tiêm. Khi phân biệt đúng chỉ định và chống chỉ định sẽ giúp bạn đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu nhất.
Chỉ định tiêm vắc xin MMR
Vắc xin MMR được khuyến cáo tiêm cho:
- Trẻ em từ 9–12 tháng tuổi (tùy khuyến cáo từng quốc gia) và mũi nhắc lại ở 18 tháng – 6 tuổi
- Người lớn chưa từng tiêm hoặc chưa từng mắc 3 bệnh này
- Người chuẩn bị đi công tác, du học hoặc sống ở vùng dịch
- Nhân viên y tế, giáo viên, người làm việc nơi đông trẻ — có nguy cơ phơi nhiễm cao
- Phụ nữ đang có kế hoạch mang thai → nên tiêm trước khi có thai ít nhất 1 tháng để bảo vệ mẹ và thai nhi
Chống chỉ định tiêm vắc xin MMR
Không tiêm MMR trong các trường hợp:
- Phụ nữ đang mang thai
- Người có suy giảm miễn dịch nặng (như bệnh nhân hóa trị ung thư, AIDS tiến triển…)
- Dị ứng nặng (sốc phản vệ) với thành phần của vắc xin hoặc lần tiêm trước
- Đang mắc bệnh cấp tính sốt cao hoặc nhiễm trùng nặng → hoãn tiêm đến khi ổn định
Trường hợp cần thận trọng / trì hoãn
- Người đang dùng corticoid liều cao hoặc thuốc ức chế miễn dịch
- Người mới truyền máu hoặc dùng chế phẩm miễn dịch (có thể làm giảm hiệu quả vắc xin)
- Phụ nữ sau tiêm cần tránh mang thai tối thiểu 1 tháng
- Người có tiền sử co giật, động kinh hoặc phản ứng bất thường sau tiêm vắc xin khác → cần khám sàng lọc kỹ trước khi tiêm
Lịch tiêm phòng MMR theo khuyến cáo
Để vắc xin sởi – quai bị – Rubella phát huy hiệu quả bảo vệ tối ưu, bạn cần tuân thủ lịch tiêm theo khuyến cáo của Bộ Y tế và WHO. Việc tiêm đúng thời điểm giúp cơ thể hình thành miễn dịch bền vững, đồng thời giảm nguy cơ bỏ sót hoặc tiêm muộn trong giai đoạn trẻ dễ bị phơi nhiễm.
Lịch tiêm vắc xin MMR cho trẻ em
- Mũi 1: khi trẻ 12–15 tháng tuổi
→ Đây là thời điểm hệ miễn dịch đủ trưởng thành để tạo đáp ứng tốt, đồng thời giảm nguy cơ mắc bệnh trong giai đoạn trẻ bắt đầu đi nhà trẻ. - Mũi 2: khi trẻ 4–6 tuổi (có thể tiêm nhắc từ 18 tháng nếu cần, ví dụ vùng dịch hoặc trẻ chuẩn bị đi học)
→ Mũi nhắc giúp củng cố miễn dịch lâu dài, đảm bảo trẻ được bảo vệ bền vững khi tiếp xúc cộng đồng.
Nếu trẻ chưa được tiêm đúng lịch, có thể tiêm bù bất cứ lúc nào sau 12 tháng, đảm bảo mũi 1 – mũi 2 cách nhau tối thiểu 4 tuần.
Lịch tiêm MMR cho người lớn
- Người chưa từng tiêm và chưa từng mắc sởi – quai bị – rubella:
→ Tiêm 2 mũi, cách nhau tối thiểu 4 tuần - Người đã tiêm 1 mũi trước kia nhưng không đủ 2 mũi:
→ Tiêm 1 mũi bù để hoàn thiện phác đồ - Nhân viên y tế, giáo viên, người làm môi trường đông trẻ, người sắp đi du học/du lịch vùng dịch:
→ Nên chắc chắn đã tiêm đủ 2 mũi
Phụ nữ có kế hoạch mang thai
- Nên tiêm trước khi mang thai ít nhất 1 tháng (lý tưởng 1–3 tháng)
- Tuyệt đối không tiêm khi đang mang thai
- Nếu lỡ tiêm MMR rồi mới phát hiện có thai trong vòng <4 tuần: cần khám và tư vấn chuyên khoa
Khoảng cách với các vắc xin khác
- Vắc xin sởi – quai bị – Rubella có thể tiêm cùng ngày với vắc xin khác (tiêm ở vị trí khác nhau)
- Nếu không tiêm cùng ngày, bạn cần đảm bảo tiêm cách ít nhất 4 tuần với các vắc xin sống giảm độc lực khác (ví dụ: varicella)
Tiêm vắc xin MMR có an toàn không? Tác dụng phụ thường gặp
Vắc xin MMR đã được sử dụng trên toàn cầu trong nhiều thập kỷ, trải qua hàng loạt nghiên cứu lâm sàng và giám sát hậu triển khai. Các tổ chức uy tín như WHO và CDC Hoa Kỳ đều khẳng định vắc xin MMR an toàn và là cách phòng bệnh hiệu quả nhất trước sởi – quai bị – rubella. Nguy cơ gặp biến chứng từ bệnh thật cao hơn rất nhiều so với nguy cơ từ vắc xin.
Tuy nhiên, sau khi tiêm vắc xin sởi – quai bị – Rubella, bạn cũng có thể gặp phải một số phản ứng phụ cần lưu ý.
Những tác dụng phụ thường gặp sau tiêm
Hầu hết các phản ứng sau tiêm là nhẹ và thoáng qua, tự hết sau 1–3 ngày:
- Đau, đỏ hoặc sưng nhẹ tại vị trí tiêm
- Sốt nhẹ hoặc mệt mỏi
- Phát ban dạng nhẹ
- Sưng nhẹ tuyến nước bọt (rất hiếm)
Các phản ứng này là dấu hiệu cơ thể đang tạo miễn dịch và thường không cần điều trị đặc hiệu.
Tác dụng phụ hiếm gặp nhưng cần lưu ý
Rất ít trường hợp (tỷ lệ rất thấp) có thể gặp:
- Sốt cao kèm co giật do sốt
- Dị ứng nặng (sốc phản vệ)
- Giảm tiểu cầu thoáng qua (dẫn đến dễ bầm tím/chảy máu nhẹ)
Những phản ứng này hiếm gặp và các cơ sở tiêm chủng đều được trang bị đầy đủ phương tiện xử trí.
Khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay?
- Sốt cao liên tục > 39°C, không đáp ứng hạ sốt
- Phát ban kèm khó thở, tím tái, sưng môi – lưỡi
- Li bì khó đánh thức, co giật, quấy khóc thét dai dẳng
- Sưng đau tại chỗ tiêm lan rộng bất thường
Một số lưu ý khi tiêm vắc xin sởi – quai bị – rubella cha mẹ cần nhớ
Để việc tiêm phòng vắc xin sởi – quai bị – rubella đạt hiệu quả và an toàn tối đa, cha mẹ nên ghi nhớ một số điểm quan trọng cần thực hiện trước, trong và sau khi trẻ được tiêm chủng.
- Khám sàng lọc trước tiêm để bác sĩ đánh giá sức khỏe, loại trừ các chống chỉ định (sốt cao, bệnh cấp tính, suy giảm miễn dịch…)
- Không tiêm MMR khi trẻ đang mắc bệnh nhiễm trùng nặng hoặc sốt cao, nên trì hoãn cho đến khi trẻ hồi phục
- Sau tiêm cần ở lại cơ sở y tế theo dõi ít nhất 30 phút để kịp xử trí nếu có phản ứng tức thì
- Theo dõi trẻ trong 1–3 ngày đầu: nhiệt độ, phát ban, quấy khóc… và đưa trẻ đi khám nếu có dấu hiệu bất thường
- Không chườm lạnh hoặc đắp lá lên vị trí tiêm, có thể gây nhiễm trùng tại chỗ
- Nếu trẻ sốt sau tiêm, có thể dùng thuốc hạ sốt theo hướng dẫn bác sĩ, không tự ý dùng kháng sinh
- Phụ nữ có ý định mang thai cần tiêm trước ít nhất 1 tháng và không tiêm MMR khi đang mang thai
- Không tiêm đồng thời sản phẩm chứa kháng thể (IVIG/truyền máu) gần thời điểm tiêm vắc xin vì có thể làm giảm hiệu quả vắc xin
Tiêm phòng vắc xin sởi – quai bị – rubella là biện pháp chủ động và hiệu quả nhất giúp bảo vệ trẻ trước ba bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có thể để lại hậu quả lâu dài. Việc tuân thủ lịch tiêm, sàng lọc kỹ trước tiêm và theo dõi sát sau tiêm sẽ giúp cha mẹ yên tâm hơn trong quá trình chăm sóc con. Đừng chờ đến khi dịch bùng phát mới lo phòng bệnh — hãy tiêm chủng đúng thời điểm để tạo lá chắn miễn dịch vững chắc cho trẻ và cả cộng đồng.
THAM KHẢO THÊM:
