Viêm họng ở trẻ em là một trong những bệnh lý hô hấp phổ biến nhất, đặc biệt trong thời điểm giao mùa. Tình trạng này khiến trẻ đau rát cổ họng, quấy khóc, bỏ ăn và mệt mỏi, gây lo lắng cho nhiều bậc phụ huynh. Bài viết dưới đây sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị viêm họng ở trẻ, nhằm chăm sóc trẻ đúng cách, ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm và giúp trẻ nhanh chóng hồi phục.
Viêm họng ở trẻ em là gì?
Viêm họng ở trẻ em là tình trạng niêm mạc họng bị viêm, sưng đỏ do sự tấn công của virus, vi khuẩn hoặc các tác nhân kích thích từ môi trường. Khi bị viêm họng, trẻ thường cảm thấy đau rát cổ, khó nuốt, ho, sốt hoặc mệt mỏi. Đây là một trong những bệnh hô hấp phổ biến nhất ở trẻ nhỏ do hệ miễn dịch của trẻ còn yếu và dễ bị ảnh hưởng bởi thay đổi thời tiết, khói bụi hay việc tiếp xúc với người đang mắc bệnh.
Viêm họng có thể ở dạng cấp tính (khởi phát nhanh, triệu chứng rõ rệt) hoặc mạn tính (kéo dài, tái phát nhiều lần). Hầu hết các trường hợp là do virus và có thể tự khỏi, nhưng một số trường hợp do vi khuẩn liên cầu cần được điều trị bằng kháng sinh để tránh biến chứng.
Nguyên nhân gây viêm họng ở trẻ em
Viêm họng ở trẻ em có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó phổ biến nhất là virus, vi khuẩn và các tác động từ môi trường. Dưới đây là các nhóm nguyên nhân chính:
Nguyên nhân do virus
Hơn 70% các trường hợp viêm họng ở trẻ em là do virus. Các loại virus thường gặp bao gồm:
- Virus cúm
- Virus á cúm
- Adenovirus
- Rhinovirus
- Virus hợp bào hô hấp (RSV)
Đặc điểm của viêm họng do virus:
- Triệu chứng thường xuất hiện kèm theo ho, sổ mũi, nghẹt mũi
- Sốt nhẹ đến vừa
- Đau họng nhưng mức độ không quá dữ dội
- Có thể tự khỏi sau 5–7 ngày mà không cần dùng kháng sinh
- Không có mủ trắng trong họng như viêm do vi khuẩn
Nguyên nhân do vi khuẩn
Mặc dù ít gặp hơn virus, nhưng viêm họng do vi khuẩn, đặc biệt là liên cầu khuẩn tan huyết bêta nhóm A (Streptococcus pyogenes), lại nguy hiểm hơn vì dễ gây biến chứng.
Dấu hiệu nghi ngờ viêm họng do vi khuẩn:
- Sốt cao trên 38,5°C
- Họng đỏ rực, có mủ trắng hoặc chấm mủ
- Trẻ đau họng nhiều, khó nuốt
- Ít ho hoặc không ho
- Hạch cổ sưng đau
Nguy cơ nếu không điều trị đúng:
Viêm họng do liên cầu khuẩn có thể dẫn tới nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
- Thấp tim
- Viêm cầu thận cấp
- Áp-xe quanh amidan
- Viêm tai giữa
- Nhiễm trùng lan rộng
Do đó, trường hợp nghi ngờ trẻ nhiễm liên cầu cần được khám và điều trị kháng sinh theo chỉ định bác sĩ.
Yếu tố môi trường và thói quen
Ngoài tác nhân gây bệnh trực tiếp, nhiều yếu tố môi trường và thói quen sinh hoạt cũng làm tăng nguy cơ viêm họng ở trẻ:
- Thời tiết thay đổi đột ngột khiến trẻ chưa kịp thích nghi
- Khói bụi, ô nhiễm không khí, khói thuốc lá gây kích ứng niêm mạc họng
- Thói quen vệ sinh kém, không rửa tay thường xuyên
- Trẻ ngậm tay, đồ chơi, tạo điều kiện đưa vi khuẩn, virus vào cơ thể
- Ở trong phòng điều hòa quá lạnh hoặc không khí quá khô
Yếu tố sức đề kháng
Sức đề kháng yếu khiến trẻ dễ mắc viêm họng hơn và khó hồi phục:
- Hệ miễn dịch của trẻ nhỏ còn non nớt
- Trẻ thiếu vitamin A, C, D, kẽm hoặc khẩu phần ăn không đủ dinh dưỡng
- Trẻ sinh non, mắc bệnh mạn tính hoặc suy dinh dưỡng
- Ngủ không đủ giấc, dễ mệt mỏi kéo dài
Triệu chứng viêm họng ở trẻ em
Viêm họng ở trẻ em thường gây ra nhiều biểu hiện khó chịu, ảnh hưởng trực tiếp đến ăn uống, giấc ngủ và sinh hoạt hằng ngày. Tùy thuộc vào nguyên nhân (virus hay vi khuẩn), triệu chứng có thể khác nhau về mức độ nặng nhẹ. Dưới đây là những dấu hiệu thường gặp nhất:
Triệu chứng điển hình
- Đau rát cổ họng: Trẻ thường kêu đau họng, khó chịu khi nuốt, đặc biệt khi ăn uống. Với trẻ nhỏ chưa biết nói, biểu hiện có thể là quấy khóc, bỏ bú hoặc từ chối ăn.
- Sốt: Trẻ có thể sốt nhẹ 37,5–38,5°C (do virus) hoặc sốt cao ≥ 38,5°C (do vi khuẩn)
- Ho: Có thể ho khan hoặc ho có đờm, tùy theo tác nhân gây bệnh và mức độ viêm.
- Sổ mũi, nghẹt mũi: Xuất hiện thường xuyên trong viêm họng do virus.
- Khàn tiếng hoặc mất tiếng: Do dây thanh quản bị kích ứng trong quá trình viêm.
- Họng đỏ, amidan sưng: Khi quan sát, vùng họng có thể đỏ, sưng, đôi khi có dịch nhầy.
Triệu chứng nghi ngờ viêm họng do vi khuẩn
Một số dấu hiệu nhận biết trẻ có thể bị viêm họng do liên cầu khuẩn (Streptococcus):
- Họng đỏ rực, có mảng mủ trắng hoặc đốm mủ nhỏ
- Sốt cao 38,5–40°C, khó hạ
- Hạch cổ sưng đau
- Trẻ đau họng dữ dội, khó nuốt, chảy nước dãi
- Ít ho hoặc gần như không ho
- Da có thể nổi ban đỏ li ti (trong sốt tinh hồng nhiệt)
Đây là dạng viêm họng cần được khám sớm và dùng kháng sinh theo chỉ định bác sĩ.
Triệu chứng toàn thân
Bên cạnh các biểu hiện tại họng, trẻ còn có thể gặp:
- Mệt mỏi, uể oải
- Chán ăn hoặc bỏ ăn
- Ngủ kém, hay quấy khóc
- Đau đầu, đau bụng (hay gặp trong viêm họng liên cầu)
- Buồn nôn hoặc nôn
Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ?
Cha mẹ nên cho trẻ đi khám ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:
- Sốt cao liên tục hơn 48 giờ
- Trẻ khó thở, thở rít, tím tái
- Trẻ bỏ ăn, bú kém kéo dài
- Đau họng nhiều, không uống được nước
- Xuất hiện mảng mủ trắng trong họng
- Nổi ban đỏ bất thường
- Trẻ lừ đừ, mệt nhiều, ngủ li bì
Viêm họng ở trẻ em có nguy hiểm không?
Hầu hết các trường hợp viêm họng ở trẻ em không nguy hiểm và có thể tự khỏi sau vài ngày, đặc biệt khi do virus. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân là vi khuẩn liên cầu, bệnh có thể gây biến chứng như thấp tim, viêm cầu thận hoặc áp-xe quanh amidan nếu không điều trị kịp thời. Cha mẹ cần đưa trẻ đi khám khi trẻ sốt cao kéo dài, khó thở, đau họng nhiều, bỏ ăn hoặc xuất hiện mủ trong họng.
Cách chẩn đoán viêm họng ở trẻ
Để xác định trẻ có bị viêm họng hay không và phân biệt giữa viêm họng do virus hay vi khuẩn, bác sĩ thường thực hiện các bước sau:
Khám lâm sàng
- Quan sát họng để kiểm tra mức độ đỏ, sưng, có mủ hay không.
- Sờ hạch cổ để đánh giá tình trạng viêm.
- Đo thân nhiệt và đánh giá các triệu chứng kèm theo như ho, sổ mũi, khó nuốt.
Test nhanh liên cầu khuẩn (Strep test)
- Là xét nghiệm nhanh lấy mẫu dịch họng.
- Giúp phát hiện viêm họng do liên cầu khuẩn nhóm A chỉ trong vài phút.
Cấy họng (nếu cần thiết)
- Thực hiện khi kết quả test nhanh chưa rõ hoặc cần xác định chính xác loại vi khuẩn.
- Kết quả có thể mất 24–48 giờ.
Cách điều trị viêm họng ở trẻ em
Việc điều trị viêm họng ở trẻ em cần dựa vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ triệu chứng. Với các trường hợp nhẹ, cha mẹ có thể chăm sóc tại nhà; nhưng khi trẻ có dấu hiệu nặng hoặc nghi ngờ viêm họng do vi khuẩn, cần đưa trẻ đi khám để được điều trị phù hợp.
Điều trị tại nhà (trường hợp nhẹ)
Đối với viêm họng do virus hoặc triệu chứng ở mức độ nhẹ, cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp sau:
- Giữ ấm cơ thể, đặc biệt là vùng cổ, ngực và bàn chân
- Cho trẻ uống nước ấm thường xuyên để làm dịu cổ họng
- Khuyến khích trẻ lớn súc miệng bằng nước muối loãng để giảm viêm
- Sử dụng máy tạo độ ẩm trong phòng giúp giảm khô họng và dễ thở
- Cho trẻ ăn thức ăn mềm, lỏng, dễ nuốt, tránh đồ cay nóng hoặc quá lạnh
Các biện pháp này giúp làm giảm khó chịu và hỗ trợ trẻ phục hồi nhanh chóng.
Điều trị bằng thuốc
Nếu triệu chứng nặng hơn, bác sĩ có thể chỉ định thuốc:
- Thuốc hạ sốt như Paracetamol hoặc Ibuprofen, dùng theo đúng liều và chỉ dẫn của bác sĩ
- Thuốc giảm ho, long đờm dành cho trẻ lớn (không dùng bừa bãi cho trẻ dưới độ tuổi cho phép)
- Kháng sinh chỉ được sử dụng khi bác sĩ chẩn đoán hoặc nghi ngờ viêm họng do vi khuẩn, tuyệt đối không tự ý dùng để tránh kháng thuốc
Việc dùng thuốc phải tuân thủ hướng dẫn y tế để đảm bảo an toàn cho trẻ.
Điều trị khi có biến chứng
Trong trường hợp trẻ có biến chứng hoặc diễn tiến bệnh nặng, phụ huynh cần:
- Cho trẻ nhập viện theo dõi sát sao các dấu hiệu hô hấp và toàn thân
- Điều trị chuyên sâu tùy theo biến chứng, có thể bao gồm truyền dịch, thuốc kháng viêm, kháng sinh mạnh hoặc xử lý áp-xe
Điều trị sớm và đúng cách giúp hạn chế tối đa nguy cơ ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe của trẻ.
Cách chăm sóc trẻ bị viêm họng tại nhà
Chăm sóc trẻ đúng cách tại nhà đóng vai trò quan trọng trong việc giảm đau họng, cải thiện triệu chứng và hỗ trợ hồi phục nhanh. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết cho cha mẹ:
Giữ ấm cơ thể cho trẻ
- Giữ ấm vùng cổ, ngực, bàn chân – những vị trí dễ bị lạnh khiến triệu chứng nặng hơn.
- Cho trẻ mặc quần áo thoải mái, không quá dày gây bí bách.
- Tránh để trẻ nằm phòng gió lùa; bật điều hòa ở nhiệt độ 26–28°C và thêm máy tạo ẩm nếu cần.
Cho trẻ uống nhiều nước ấm
Nước ấm giúp làm dịu cổ họng, loãng đờm và giảm ho.
- Với trẻ lớn, có thể cho uống các loại nước tốt cho họng như: nước chanh mật ong ấm (chỉ dùng cho trẻ >1 tuổi), trà gừng loãng, nước cam ấm.
- Với trẻ nhỏ, cho uống nước lọc ấm, sữa ấm hoặc nước oresol nếu có dấu hiệu mất nước.
- Ngoài ra, đối với trẻ từ 4 tuổi, cha mẹ có thể cho trẻ súc nước muối loãng để sát khuẩn, giảm sưng đau.
Dùng máy tạo độ ẩm trong phòng
Không khí khô dễ khiến cổ họng của trẻ bị kích ứng và đau rát nhiều hơn. Việc sử dụng máy tạo độ ẩm giúp giữ không khí mềm mại, hạn chế khô họng, giảm ho và giúp bé thở dễ dàng hơn. Tuy nhiên, cha mẹ cần vệ sinh máy thường xuyên để ngăn ngừa vi khuẩn và nấm mốc phát triển, đảm bảo không khí trong phòng luôn sạch và an toàn cho trẻ.
Chế độ ăn uống & nghỉ ngơi phù hợp
- Cho trẻ ăn thức ăn mềm, ấm, dễ nuốt: cháo, súp, phở mềm, sinh tố ấm.
- Không ép trẻ ăn quá nhiều khi đang đau họng.
- Tránh thực phẩm kích thích như: đồ cay nóng, chiên rán nhiều dầu mỡ, nước đá, kem lạnh.
- Bổ sung trái cây giàu vitamin C (chuối, cam, kiwi…) để tăng sức đề kháng.
- Cho trẻ ngủ sớm, ngủ đủ giấc mỗi ngày.
Vệ sinh mũi – họng đúng cách
- Nhỏ nước muối sinh lý 0,9% 2–3 lần/ngày để làm sạch mũi giúp trẻ dễ thở.
- Dùng khăn giấy mềm hoặc khăn ướt sạch để lau dịch mũi, tránh kích ứng da vùng mũi.
- Với trẻ nhỏ, có thể dùng dụng cụ hút mũi đúng cách để loại bỏ dịch nhầy.
Theo dõi triệu chứng của trẻ
- Kiểm tra nhiệt độ cơ thể 2–3 lần/ngày.
- Quan sát mức độ ăn uống, giấc ngủ và tinh thần của trẻ.
- Đưa trẻ đi khám ngay nếu trẻ có dấu hiệu: Sốt cao > 48 giờ, Thở rít, khó thở, Đau họng nhiều, không uống được nước, Nổi ban đỏ bất thường, Xuất hiện mủ trắng trong họng, Lừ đừ, mệt nhiều.
Phòng ngừa viêm họng ở trẻ em hiệu quả
Viêm họng hoàn toàn có thể giảm nguy cơ xảy ra nếu cha mẹ áp dụng đúng các biện pháp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho trẻ. Dưới đây là những cách phòng ngừa hiệu quả nhất:
Giữ vệ sinh mũi – họng và tay sạch sẽ
- Tập cho trẻ thói quen rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi chơi.
- Vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý để loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn.
- Hạn chế để trẻ ngậm tay, đồ chơi hoặc đưa vật lạ vào miệng.
Giữ ấm cơ thể, đặc biệt khi thời tiết thay đổi
- Mặc đủ ấm cho trẻ khi trời lạnh, che chắn cổ – ngực – bàn chân.
- Tránh để trẻ đi mưa hoặc tiếp xúc với gió lạnh trực tiếp.
Bổ sung dinh dưỡng tăng sức đề kháng
- Cho trẻ ăn đủ chất, cân bằng giữa đạm – tinh bột – rau củ – trái cây.
- Tăng cường thực phẩm giàu vitamin A, C, D và kẽm để hỗ trợ miễn dịch.
- Khuyến khích trẻ uống đủ nước mỗi ngày.
Hạn chế tiếp xúc với môi trường ô nhiễm
- Tránh cho trẻ đến nơi nhiều bụi bẩn, khói thuốc lá hoặc hóa chất.
- Giữ môi trường sống sạch sẽ, trong lành, thoáng khí.
Duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh
- Cho trẻ ngủ đúng giờ, ngủ đủ giấc mỗi ngày.
- Khuyến khích trẻ vận động nhẹ nhàng để tăng cường thể lực.
Tránh tiếp xúc với người đang bị cảm cúm
- Khi gia đình có người bệnh, nên đeo khẩu trang khi chăm trẻ.
- Hạn chế để trẻ dùng chung đồ ăn, cốc uống nước hoặc khăn mặt.
Tiêm phòng đầy đủ
- Cho trẻ tiêm phòng cúm và các vắc xin theo khuyến cáo để giảm nguy cơ nhiễm bệnh đường hô hấp.
Viêm họng ở trẻ em tuy không quá nguy hiểm nhưng có thể gây biến chứng nếu không được chăm sóc đúng cách. Việc hiểu nguyên nhân, nhận biết sớm dấu hiệu và áp dụng biện pháp phòng ngừa sẽ giúp bảo vệ sức khỏe cho trẻ tốt hơn. Cha mẹ nên theo dõi sát sao tình trạng của con, giữ môi trường sống sạch sẽ và tìm đến bác sĩ khi cần thiết. Với sự chăm sóc phù hợp, trẻ sẽ nhanh chóng vượt qua bệnh và tiếp tục phát triển khỏe mạnh, vui vẻ.
THAM KHẢO THÊM:
